Ooit verkenden wij Holland met een boot, huurden zo’n schuit met alles erop en eraan. Traagzaam schoven oogstrelende plaatsen als Gouda, Oudewater en de Loosdrechtse Plassen aan ons oog voorbij. Het waterland uit de boekskes. En tegen het eind van die week, zelfzeker laverend door de statige grachten van het onvolprezen Utrecht, waanden wij ons volleerde bootslui. Niemand hoefde ons nog iets te vertellen over het schipperswereldje. Meenden we. Immers, intussen wisten wij van bakboord en stuurboord en zelfs de mastworp, de paalsteek en nog wel zo’n scheepsknoop waren ons min of meer vertrouwd.
Toen Pieter ons enkele dagen geleden meenam in de catacomben van de stadsschouwburg, stond dat Hollandse avontuur mij ineens weer voor de geest. Dat kwam omdat Pieter het verleden van de schouwburg kaderde in een merkwaardig stuk geschiedenis. Hij nam ons mee naar het tijdperk waarin stoommachines de westerse wereld op zijn kop zetten. Dagen waarin reizen een heel nieuwe invulling kreeg. Vooreerst met de komst van de stoomtrein, ‘in een klein stationnetje’, u weet wel. En op zee kon, na eeuwen trouwe dienst, het aloude zeilschip met pensioen. Maak plaats, zie ginds komt de stoomboot!’
En op zo’n nieuwerwets schip had men de vakkundige matroos nog amper nodig. Zijn ervaring in het hijsen en strijken van zeilen, het vakkundig knopen van touwen en al die andere scheepskunde? Niet meer van de tijd!
Met de stoommachine kwam daarenboven ook de massaproductie in een stroomversnelling. Een stoomversnelling, woordgrapje. De kapitaalkrachtige klasse die daar baat bij had, kon zich de betere cultuurbeleving veroorloven. En zodoende werden in steden schouwburgen gebouwd. En daar wou Pieter naartoe met zijn verhaal.
in een heel bijzondere ambiance …
Want in die cultuurhuizen kon wie op het podium stond, niet schitteren zonder een heleboel mensen achter de schermen. Niet in de laatste plaats de zogenaamde machinisten. Gasten die overweg konden met … katrollen, touwen en van die dingen. En wie wist daar alles van? De voor bewezen diensten bedankte matroos van op die zeilboten!
’t Is maar één van de vertellingen die de komende weken aan bod komen in de stadsschouwburg. ‘De schouwburg vertelt’, zo belooft een uitnodigende affiche. Al dekt die vlag eigenlijk de lading niet. Want het is niet de schouwburg die aan het woord komt, wel al wie in die cultuurtempel achter, onder en boven de scene de boel draaiende houdt.
Vier personages ontmoet je op je verkenningstocht doorheen het gebouw. Er is de chaotische maar creatieve scenograaf, je ontmoet de punctuele dame die de rekwisieten beheert en de dagdromende ouvreuse. En dus ook, enthousiast en ambitieus, de jonge machinist. Elk met een eigen, soms eigenzinnige kijk op het podiumwereldje en zijn plaats daarin.
Waar het idee vandaan komt? Vier jaar geleden, onze stadsschouwburg vierde zijn honderdvijftigste verjaardag. Met een musical in een heel bijzondere ambiance, het publiek uitgedost als was het 1869. En in ’t Arentshuis een expositie over de historiek van de jarige. Waartoe nogal wat oude, sinds lang in vergetelheid geraakte attributen op zolders en uit kelders van de schouwburg werden opgediept. En was daar niet het enthousiasme van een jeugdig team theatertechnici, dan waren al die ouwe spullen achteraf in ’t beste geval weer opgeborgen, tot nooit meer.
en zijn plaats daarin.
Het jaar dat volgde, het jaar van het masker dat we maar beter vergeten, werd door die jonge meute aangegrepen om met al die brocante souvenirs een verhaal uit te bouwen. Een verhaal dat op u wacht, zoals hierboven aangegeven, maar een verrassend andere invulling krijgt dan bij de edities van de voorbije twee zomers.
Je dwaalt door de catacomben, helemaal tot achter het podium, neemt plaats in de souffleurbak en ineens sta je zowaar in de koningsloge. Diezelfde verkenning krijgt nog meer elan als je ze onderneemt met een onderlegde gids. En het summum? Een zondags ontbijt in de majestueuze foyer, met daarna zo’n toer met gids. Die legt verbanden tussen wat je ziet en hoort, tussen wat toen was en wat nu is. En dat gaat om meer, veel meer dan om matrozen die in de schouwburg machinist werden.
’t Is de laatste avond van onze boottocht, bij een dorp waarvan de naam mij na al die jaren ontsnapt. De zon zinkt tussen de scheepsmasten in de haven en op een terras drinkt hij een Heineken. ’t Is niet zijn eerste, vandaag. Een bootsman zoals ze er geen meer maken. Grijzende baard, sluiks kapsel onder zijn zeemanspet, alle clichés in één kop. Of neen, de pijp ontbreekt. Hij vertelt over zijn leven op en langs het water. Niets gaat boven een goeie zeilboot, meneer, ze mogen zeggen wat ze willen. Hij voer mee over de spreekwoordelijke zeven zeeën. Met grote kanjers, driemasters. Vertelt over ’s morgens de haven willen uitvaren, maar er staat geen wind. Daar sta je dan, als kapitein. Doe je niks, trekken je mannen ’t stad in, komt niks goeds van. En dus gebied je hen, om de boot op te schonen. Schoon schip maken, waar dacht je dat het vandaan komt? Alles is beter dan dronken matrozen. Of, erger nog, muiterij. De verteller neemt een loopje met zijn vertelling en met ons, op zo’n vredige avond mag dat.
In de schouwburg komen de eerste bezoekers langs, schoorvoetend, niet helemaal zeker van datgene waarvoor ze kiezen. Een paar van de techniekjongens en -meisjes wachten hen op. Leggen het spannende parcours uit. Ik sta erbij en kijk ernaar, naar hun enthousiasme. Matrozen zijn het, die de creatieve handen uit de mouwen steken. Want hun schip, de schouwburg, ligt dan wel aan de kade en ’t is windstil. Maar ze gaven het hele vaartuig een creatieve invulling. Ook een vorm van schoon schip maken, toch? En, kapitein, om het bij scheepstermen te houden … ze namen zelf het voortouw.
Die theatertechnici? Scheepslui met flair. Die hun schouwburg, hun boot, openstellen voor wie langskomt. Voor het derde jaar op rij.
Drie maal is scheepsrecht, tenslotte.
‘De schouwburg vertelt’ … hier vindt u alle praktische info … https://www.ccbrugge.be/agenda/3666/Beroepen_achter_de_schermen/De_Schouwburg_vertelt
Waw Pol! Dank voor de vele lovende woorden. De matrozen van het schip zijn je daarvoor heel erg dankbaar!
Bij zo’n snode titel denkt de kritische lezer ‘Hier gaat hij er eindelijk een keer met de grove borstel door!’
Maar een mens op ’t verkeerde been zetten, daar zijt ge goed in, hé! …
Schamper, da’s nu net wat mijn moeder zaliger al zei … ge moet doen waar ge goed in zijt!
Zou Schamper familie zijn van Wouter Mouton, want deze gedachtenwisselings site over Brugge is geenszins een forum daarvoor. Wat zouden wij doen zonder de theatertechnici? Net zoals wij niet zonder de vuilnisophalers kunnen.
Wat Schamper zijn bedoeling is weet ik niet, maar er is alleszins geen blijk van waardering voor het werk van Pol. Wie beter kan bewijze het.
Ik weet dat Schamper zijn naam niet steelt, Johny.
Zoals Obelix als kind in de ketel met toverdrank viel, zo ook de kleine Schamper in de ketel vol ironie …
Ik weet … de beste stuurlui staan aan wal, en er is geen man overboord… Maar Pol’s intro slaat één persoon over. Ik doel op de “chef claquer”, een term die in de Nederlandse encyclopedie wordt opgenomen zonder Nederlands equivalent. Het Engels kent wel een specifieke omschrijving: the leader of applause. Het gaat om een – meestal ingehuurde- toejuicher bij een voorstelling, die het publiek moet aanzetten tot applaudiseren, dus tot in de handjes “klappen”. Als geen ander moet hij dus het toneelstuk of de opera kennen en inschatten.
De souffleurbak bestaat niet meer. Souffleurs – ook al een onvertaalbaar woord – zitten tegenwoordig tussen het publiek – klaar om toneelspelers over een black out te helpen. Soms verneemt het publiek dan dus voor de toneelspelers de “clou” – of de plot van het verhaal.
Wat de ‘applausman/vrouw’ betreft, Dries, daarover verneem je meer wanneer je in dit zomerproject met een gids op stap gaat.
En ook over de souffleurbak. In onze schouwburg kreeg voor de gelegenheid het originele ‘meubel’ weer zijn vaste plaats.
Vandaag, liet ik mij vertellen van mensen ter plekke, zit de souffleur niet tussen het publiek, maar eventueel in de coulissen, van waar hij/zij met een intercom in contact staat met de ‘oortjes’ die de onzekere acteur in dat geval draagt. Het komt naar verluidt zelfs voor dat de souffleur gewoon van thuis, in zijn luie zetel, op een scherm de voorstelling volgt en perfect in actie komt wanneer de acteur uit zijn rol valt …
Eind jaren 1950 speelde de KAV van De Panne ieder jaar een Kerst-toneelspel. Mijn moeder zaliger kreeg er telkens de rol van de boze heks en trok mij ook mee voor een rolletje als braaf jongetje. En toen was er nog een echte “soufleur” met bijhorende bak, al was het een “soufleuse”, medelid van de KAV/DP.
Pol, ik heb je blog dus ontvangen en steek direct ‘van wal’, die scheepstermen toch. Ontzettend bedankt om het verhaal van de schouwburg levend te houden en te spekken met ons jong bloed. Ik heb ZO’N ZIN gekregen om die 3de editie te gaan bekijken, er moet onwaarschijnlijk een nieuwe wereld voor me open gaan. En hopelijk doen veel mensen die je bericht gelezen hebben, precies hetzelfde.
Voor DRIES, die hierboven even aanstipte dat de ‘chef claquer’ nog in de Van Daele staat, heb ik nog een tip. Lees eens het verhaal van ‘DE LACHER’ van HEINRICH BÖLL. Het is een verhaal over een persoon waarvan zijn beroep ‘LACHER’ is, maar ’s avonds de meest onaangename persoon is als hij thuis, na een zware dag te hebben moeten lachen, neerstrijkt in zijn zetel. De man zit tussen het publiek, lacht op het juiste moment en de acteur is zeker dat hij mag blijven bij het gezelschap.
De ‘souffleur’ krijgt de dag van vandaag de naam van ’tekststeun’ mee. Hij of zij zorgt voor de tekststeun. In het beroepstheater zal je die niet rap meer terugvinden, wel tijdens het repetitieproces. In het amateurtheater, ik gebruik liever het woord “‘vrijetijdstheater’, zit er meestal wel iemand in de coulissen mee te volgen, in geval dat er ergens een serieuze black out is in de bovenkamer van de acteur/actrice. Het is wel een kunst om ermee om te gaan, zodat het publiek niet merkt dat je het echt niet meer weet.
En nu als de bliksem naar de schouwburg om nog meer verhalen op te pikken!
Dominique, dank voor wat je schrijft over de ‘lacher’. Ik heb me altijd weer afgevraagd waarom Geert Hoste – met zijn flauwe en grotendeels voorspelbare moppen – steeds een zaal aan het lachen wist te brengen met zijn nieuwjaarsconferences.
Over applausmannen en -vrouwen, ook nog dit …
In 1967 had de BRT echt de intentie een valabele kandidaat naar het Eurosongfestival te sturen. Vandaar het uitzenden, tien weken na mekaar, van het liedjesprogramma ‘Canzonissima’, waarbij het publiek een doorslaggevende rol mocht spelen. Elke week moest een toestel, voor de gelegenheid ‘applausmeter’ genaamd, uitmaken wie van de zangers/zangeressen de meeste handjes van de aanwezigen op mekaar wist te krijgen. Nadeel van het toestel was evenwel, dat het alleen ‘lawaai’ wist te registreren, zonder onderscheid tussen gejubel of awoert-geroep. Het liep de laatste keer verkeerd af … Doordat het Amerikaans theater gevuld was met fanclubs, moest Kalinka de duimen leggen voor aanhangers van ene Rommy Temmer. Ze was daardoor zo ontstemd, dat ze haar micro richting zaal wierp en achter de coulissen verdween.
Men heeft dan als consensuskandidaat Louis Neefs naar het festival gestuurd.
En voortaan werd voor ‘Canzonissima’ de zaal gevuld met het personeel van telkens weer één of ander groot bedrijf … Door de sociale controle gedroegen deze mensen zich beter.
Om in scheepstermen te eindigen: ook ik richt straks de steven naar de schouwburg.