Brugge in Affiches … de blog

Ergens langs een straat in Sint-Andries ligt, misschien jammerlijk onder een haagje van één of andere voortuin gesukkeld, een handschoen. Het is een rechterhandschoen. En zoals dat voor het merendeel der rechterhandschoenen geldt, hoort ze bij een andere, een linker. Ik ging met lichte tegenzin met Hond op pad, op zo’n dag die zijn winterfrisse karakter dankte aan een taaie, kille wind. Die wind kwam, dixit mijn vader zaliger, uit het vriezegat. Maar eenmaal en route bleek de kou nog mee te vallen en zodoende gunde ik beide handschoenen een veilig onderkomen in mijn jaszak. Bij het thuiskomen bleek dat één van hen jammerlijk overboord was gevallen. Helaas, van mijn warme, trouwe handschoen is nimmer meer gehoord.
Handschoenen zijn, welja, handig. Tenminste zolang ze met z’n twee zijn. En dus wordt de rechterhandschoen gemist door haar linker zus. Mag ik hier spreken in haar naam? Hoe dan ook, zelf vind ik troost in de gedachte dat de winterdagen er stilaan op zitten.
Of ben ik te voortvarend? Neen, we hebben ‘m gehad, de winter. Of toch die frisse maanden die deden alsof ze winter waren.

Ach, de seizoenen van vroeger! Het vriezen was Vriezen-met-Hoofdletter. En waaide het, dan woei het Wind-met-Hoofdletter. Was mijn vader nog onder ons, dan wist hij het zeker, de wind van weleer kwam uit een veel verder vriezegat.
’t Was in die dagen, het jaar 1963 was nog pril en mijn vaders jongste telg nog een klein prutske. In het jongensschooltje in het buitendorp zat in een hoge, houten bank dat frêle manneke. Krabbelde moeizaam met pen en vlekkerige inkt zijn eerste hoekige woordjes binnen die vermaledijde schoonschrift-lijntjes. Midden het klaslokaal stond een kolenkachel waarvan de aluminium ‘stovebuis‘ hoog boven het bord een weg naar buiten vond. De meester liet de kachel moedig ronken want buiten was het koud. Bar koud. En het sneeuwde.

Ze is altijd blijven liggen, die sneeuw, in de straten, in de dreven en op de velden van mijn kindermemorie. Opgewaaid tegen gevels van huizen en stallen, bomen en struiken. Huizenhoog, of toch in de ogen van het kleine jongetje dat ik was. En geen gracht, geen vijver of plas midden de weiden of er werd op geschaatst.
Verderop, langs de Damse Vaart, trokken ze schaatsgewijs van Brugge naar Sluis. En nog verder van ons, hoog in Friesland, reden ze de Elfstedentocht. Een heroïsche editie, zou achteraf blijken. Het vroor de stenen uit de Friese grond en het ijs was weliswaar voetdik maar van slechte schaatskwaliteit. En de wind? Tja, wellicht kennen ze ginder in hun schone Friese taal ook zoiets als een vriezegat.

Jaren kwamen, winters gingen. En het jongetje groeide op. In een stad waar het water zijn schilderachtige plek opeist. En soms een keer in ijs verandert.
Dan kan je de stad verkennen, wandelend of schaatsend op de reien. Wie Brugge al wat langer kent, herinnert zich, van een paar winters uit de jaren tachtig en negentig, hoe je wandelen kon van bij ’t Begijnhof tot een eind op de Langerei. Een enkele winter zelfs langs de Gouden Handrei, helemaal tot bij de Beenhouwersstraat waar je langs de trap naast de Sleutelbrug weer omhoog klauterde. Heroïsche herinneringen!

En als zo’n stunt kon in de jaren tachtig, dan zeker ook in die krakende winterdagen van 1963! Of niet? Laat ons op zoek gaan naar foto’s van toen. ’t Is op zo’n keren dat ‘beeldbankbrugge.be’ dat bulkt van de foto’s uit de oude doos, de speurder van dienst is. En wat treffen we daar? Een enkele prent van een bevroren en besneeuwd Minnewater. En eentje van ’t Stil Ende bij de Ezelpoort. Niet één foto waarop je iemand ontwaart op dichtgevroren binnenreien. Mag het verbazen? Neen, dat mag het niet en daarvoor bedachten wij een verklaring.
Die verklaring ligt bij … de lamentabele waterkwaliteit van de reien van toentertijd. De Brugse reien, namelijk, waren open riolen. Geen huis langs de reien of het afvalwater – en nog wel één en ander, vraag ons niet om het te benoemen – vloeide doodgemoedereerd onze stadswateren in. Geen mens die erom zeurde, tenzij de bootjesmannen op warme zomerdagen. Dat zou rustig zo doorgaan tot de jaren zeventig, toen het reiewater gesaneerd werd, goed voor een pluim op de burgemeestershoed van Michel Van Maele. Pas vanaf toen vroor ons gezuiverde en dus koeler reiewater bij fors winterweer stevig dicht.
En vind je op de hierboven genoemde site prenten met volk op het ijs in de binnenstad.

Voilà, een mijmering over de tijd toen er in de winter nog winterweer was. Maken u en ik ze ooit nog mee, echt winterse winters? Of zullen we aannemen, ons kantelende klimaat indachtig, dat het er nooit meer van komt? Het is inmiddels midden februari, we mogen het voorlopig alvast vergeten.
Hoewel, momentje … Foto’s op een website, tja. Maar je eigen, zelf genomen prentjes, met op de achterzijde een paar woorden, die zoek je in een scheefgezakte kast op zolder. Kijk hier, die ene, wat onscherpe foto met wandelaars op een bevroren Brugse reie. Iemand krabbelde iets op de achterkant. Daar staat, onmiskenbaar … ‘Op de reien, 1986, zondag 2 maart’.
Misschien kijk ik toch nog maar beter uit naar een paar nieuwe handschoenen.

De mensheid kan je, neem dat van mij aan, onderverdelen in twee groepen. Er zijn diegenen die mensen nooit onderverdelen in groepen en er zijn er die dat wel doen. Dat ik mij zelf nooit aan dat soort gemakzucht zou bezondigen, daar hoef ik de lezer niet van te overtuigen. Toch?

Hoe gaan ze te werk, die groependelers? Neem nu de spraakmakende tentoonstelling die momenteel loopt in de Sint-Pietersabdij in Gent. Op die expositie, ‘Judith, een Karolingische prinses in Gent?’, verneem je dat een archeologische zoektocht op het plein voor de abdij heel wat stoffelijke resten aan het licht bracht van mensen die er lang geleden werden begraven. En omtrent één daarvan rijst de vraag of het niet Judith kan wezen, de echtgenote van Boudewijn, eerste graaf van Vlaanderen.
Echt uitsluitsel is er evenwel niet. Nog niet. In de abdij worden allerlei argumenten, ook materiële, aangedragen maar conclusies laat de tentoonstelling over aan de toeschouwer. Voorwaar een eerbaar uitgangspunt.

De mensenverdeler komt in de verleiding om de bezoekers, afgaande op hun reacties, te gaan onderverdelen in … twee groepen. De ene groep zijn de goedgelovigen, het is onze middeleeuwse gravin! De andere groep zijn de sceptici, ze fronzen de wenkbrauwen.
Maar wie vanuit Brugge de trein neemt om de expositie te zien, kan op de terugweg zijn tijd benutten met het overpeinzen van een heel andere vraag. Ze vertellen daar in Gent veel boeiends over Judith en haar hoofse, maar voor de rest behoorlijk barbaarse leefwereld. Barbaars? Wel, Judith is de dochter van Karel de Kale, koning van het West-Frankische rijk, met veel goede wil is dat min of meer het Frankrijk in ons dagen. ’t Zal je maar overkomen, door je pa op je twaalfde uitgehuwelijkt worden aan een Engelse koning op leeftijd. En als die er kort daarna het koninklijke bijltje bij neerlegt, doen ze je trouwen met zijn zoon. Barbaars?
Doch niet getreurd, of toch niet voor altijd, op een dag is er de ommekeer in Judith’s leven. Want ook die troonopvolger gaat algauw het hoekje om en zij keert terug naar haar vader. Die haar in een klooster parkeert in afwachting van een volgend strategisch huwelijksplan.

Komt in beeld, ene Boudewijn, een weliswaar eerbaar ridderfiguur maar Judiths ouwe legt de lat hoger, véél hoger. Niet getreurd, meent Boudewijn en naar men zegt ook Judith. Ze gaan er stiekem samen vandoor, zwerven van hot naar her, gaan en passant langs bij de paus die hen gelijk geeft, en vestigen zich in Vlaanderen.
Want vadertje Karel kan weinig anders dan zijn schoonzoon-tegen-wil-en-dank aan een treffelijke stiel helpen. En dus promoveert hij Boudewijn tot eerste graaf in deze uithoek van het West-Frankische rijk.
Er zou hier weinig te beleven zijn, ware het niet dat elke zomer de Vikings vanuit Scandinavië langs onze kust passeren met hun snekken, die schepen met zo’n drakenkop als boegbeeld. Die Noormannen zijn dan wel onze eerste cruisetoeristen maar ze betalen niet voor de souvenirs die ze meenemen en dat hoort niet.
De jonge graaf bouwt om die reden versterkingen. Enfin, hij laat ze bouwen, zelf heeft hij zijn handen vol met graafje spelen. En spelen met Judith, ze maken een paar kinderen, wat de opvolging verzekert.
Passeer je vandaag over de Burg, dan wandel je eigenlijk door zo’n versterking van Boudewijn I waarrond stilaan een nederzetting zou groeien, Brugge. De graaf en zijn eega stichten ook kerken, dat staat altijd goed in adellijke middens. In Brugge is dat Sint-Donaas, dat veel later, op de funderingen na, de Franse revolutie niet overleeft.
Toch komt op de tentoonstelling in Gent onze stad amper ter sprake. Onwil? Ach neen, in de dagen van Judith is Brugge nog lang niet de wereldhaven die het later zou worden.
Maar is daar ook niet die historie met die beer? U kent het tot in den treure vertelde verhaal. Boudewijn waagt zich voor het eerst op verkenning in het Brugse en wordt belaagd door een immense beer. Die zaait hier al lang terreur maar wie slaagt erin hem uit te schakelen? Onze onverschrokken Bo, die er de bijnaam ‘met de IJzeren Arm’ aan overhoudt.
Maar laten we Judith ook een rol spelen in de vertelling! Haar stoere macho werpt zich natuurlijk alleen maar in de strijd tegen zo’n monster om haar te beschermen! Held redt jonge deerne, je ziet het zo voor je, een prentje in een album van de Rode Ridder.

Woonden Judith en Boudewijn ooit in Brugge? Op de Burg, zou het kunnen? We kunnen alvast één en ander benoemen dat naar hen verwijst. Het beertje van de Poortersloge, natuurlijk, dat ook samen met een leeuw het stadswapen vasthoudt in de gevel van de Civiele Griffie op de Burg. En in ’t Kemelstraatje baat die beer een café uit.
Maar ook Boudewijn en Judith zelf kregen in Brugge hun plek. De graaf als beeld in de stadhuisgevel. En in ’t Groot Seminarie aan de Potterierei vind je het koppel op één van de middeleeuwse panelen die ze daar bewaren.
En hoe zit dat met de affiche die ze in Gent aanmaakten voor hun tentoonstelling? Wel, de Judith die erop prijkt, hoort thuis in Brugge! Allez, ’t is te zeggen, het is een schilderijtje dat ze in bruikleen kregen van het Antwerpse KMSKA, maar dat is een voorstudie van de befaamde neogotische muurschildering in ons stadhuis! In de

gotische zaal ontwaar je daar het koppel hoog boven de hoofden van de raadsleden. Wie had het daar over de Rode Ridder? Met zijn wel heel krijgshaftige flair reduceert graaf Boudewijn de stripheld tot schooljongetje. Naast hem, Judith. Haar maak je niks wijs, ze denkt het hare van al die vechtlust. In haar handen houdt zij een maquette van de Sint-Donaaskerk. Een Gentse tentoonstelling, ja, maar een Brugse affiche!
Of Judith en Boudewijn thuis waren in Brugge? We ontwaren twee kampen. Sommigen zijn van goede wil en menen van wel. Anderen, minder meegaand, van niet.
Mensen opdelen in groepen, wij? We zouden niet durven!