De stadsgids heeft een afspraak, zondagochtend om acht uur in een hotel. Zowat zijn hele beroepsleven lang werd hij rond dat uur op zijn werkplek verwacht. Maar hij is al even met pensioen en dan rinkelt zo’n wekker op een voorjaarse zondagmorgen best wel verrassend vroeg. Maar de echte verrassing, die volgt nog, wanneer ik even later de ochtendlijke stad tegemoet fietst. Pas wanneer ik door de krappe fietsdoorgang van de Smedenpoort rij, ontwaar ik een eerste, zwijgzame voetganger. Verderop passeren welgeteld twee auto’s en hooguit een paar fietsers.
– foto Jan Darthet –
Het Zand, de Steenstraat … stilteplekken zijn het. De haastige nervositeit van een stad op weg naar werk en school verwacht je allerminst, maar toch verrast diezelfde stad om de roerloosheid waarmee hij zijn zondag aanvat. De Markt, toegedekt onder een laken van ochtendrust. De groene luiken van de vertrouwde frietkramen als gesloten ogen van een nog sluimerend belfort. Ietwat lusteloos draait een eenzame taxi de Vlamingstraat in, in de Wollestraat passeert mij één moedige jogger en de Rozenhoedkaai houdt zijn adem in, wetend wat komt, later op de dag. Er zijn fotoboeken die ons Brugge tonen als mensenloze plek. Er is ‘Stilleven’, fraai album van fotograaf Jan Darthet, melancholisch souvenir van de mondmaskerdagen. En Selina De Maeyer verraste een tijdje geleden met ‘Beeldschoon Brugge’, een boek vol slaapdronken stadsgezichten. Maar dit is geen fotoboek, dit is hier en nu en ècht. Gewoon op een milde zondagochtend vroeg uit de veren komen, meer hoeft niet voor een afspraak met deze rimpelloze ochtendstraten. Stilzwijgend en toch veelzeggend.
Een week later. Afspraak, zaterdagvoormiddag om elf uur aan het Concertgebouw. Ik tref mijn gasten tussen een wirwar van kermisattracties. Sinds een paar dagen zet de Meifoor het Zand en omgeving naar haar jolige hand. Zal ik mijn gidsenverhaal maar meteen aanvatten met de Meifoor die haar oorsprong vindt in onze jaarmarkt van eeuwen geleden? In ons middeleeuwse Brugge waren dat commerciële hoogdagen, neringdoeners kwamen van heinde en verre en ook jongleurs en kunstenmakers maakten ’t schoon weer. De ambachtslui, de lakenverkopers, pottenbakkers en andere makers zijn van lang vervlogen tijden. Maar de jongleurs en fratsenverkopers, die komen nog altijd. Alleen niet meer met goocheltrucjes of dansende beren, wel met botsauto’s en zwaartekracht tartende torenmachines. Onze jaarmarkt van weleer werd kermis.
Mijn Hollands gezelschap en ik vatten onze verkenning aan doorheen de ‘Gouden Driehoek’. Je weet wel, langs Begijnhof en Dijver en, jawel, de inmiddels stampvolle Rozenhoedkaai. Zo’n belangstellend groepje op sleeptouw mogen nemen, dat garandeert de gids een aangename middag. Ze willen het fijne weten over de Madonna van Michelangelo, over Gezelle en het borstbeeld van Juan Vives.
Hun verbazing in de Katelijnestraat om het aanbod in sommige etalages! Geef ze maar een keer ongelijk. Brugse souvenirs alom. Ja, maar ook Manneken Pis, een stuk of tien in alle denkbare kleuren. Een tricolore sjerp, gewikkeld om een kanariegeel Atomium. Een rij figuurtjes uit Star Wars, zowaar. ‘Dit lijkt wel een spellenkraam, altijd prijs, die kermis van jullie loopt gewoon door tot in deze winkelstraat!’, grapt er eentje.
– foto Selina De Maeyer –
Brugge, een toeristenval, zot van commerciële glorie? Geld moet rollen, zeggen ze. Hoe kader je dat, als brave stadsgids? Maar dan bedenkt die gids een naar zijn bescheiden mening schoon alternatief, een genietbaar tegengewicht. Waarde vrienden Nederlanders, ziehier een aanbod. Jullie kwamen daarnet met de fiets hierheen vanop de camping in Sint-Kruis waar jullie caravans staan? En jullie blijven nog een dagje? Welaan dan, een voorstel voor morgen, zondag. Een ochtendlijk voorstel. Sta op bij het krieken van de dag. Wees paraat om pakweg zeven uur. En kom naar Brugge. Fiets langs straten, pleinen, langs de Markt, de Burg, de Rozenhoedkaai, verdwaal in een slaapstad. Een stiltestad die onlangs zelfs mij kon verrassen. Ze vinden het idee, zoals je dat van Hollanders verwacht, hartstikke leuk. Maar of de volgende ochtend hun wekker rinkelt, daar op die camping aan de Veltemweg? Aan de andere kant van de stad, in Sint-Andries, wordt deze jongen er alvast niet door gewekt.
Soms heeft een mens genoeg aan een aangenaam gezelschap dat zijn tijd neemt op een door de zon verwende namiddag. Onze wandeling door de Assebroekse Meersen zit erop en het landschap heeft ons verbaasd omdat wij dit voorjaar het anders zo zompige lappendeken van weiden, akkers en waterloopjes konden verkennen zonder er natte voeten aan over te houden. Of hoe een verontrustend droge lente zich ook wel een keer van haar aangename kant laat zien.
Niemand in ons gezelschap laat zich betrappen op haast, daar op het terras bij het Leenhof, en zoals dat dan gaat, praten wij over het wel en wee van het dagelijks bestaan. Om tenslotte elk onze kant op te gaan, elkeen naar zijn eigen dagelijks bestaan, zijn eigen wel en wee. Al die tijd wachtte mijn fiets op mij onder de bomen van het dorpse pleintje bij de kerk, daar in Ver Assebroek. En terwijl ik ‘m verlos van de lompe slotketting waarmee ik hem aan een bank heb vastgemaakt, realiseer ik mij heel even in welke markante hoek van ons Brugge ik hier ben terechtgekomen. Vlakbij de Assebroekse Meersen, waar het heerlijk op adem komen is in het meest ongerepte natuurgebied van onze regio. En dan sta ik ook nog onder de kruinen van het meest pittoreske kerkpleintje dat je op ons Brugse grondgebied kan aanwijzen. Wie ben ik, dat ik die onverwachte overpeinzing niet zou aangrijpen om een keer het kerkje binnen te gaan?
Het kerkje van Ver Assebroek. In een heel ver verleden stond hier al een kapelletje, zeggen lieden die dat ook maar van horen zeggen hebben. Dat gebedshuis werd een kerk en zag eeuwen voorbijglijden, zo gaat dat als je lang meegaat. En driehonderd jaar geleden werd het verhaal van deze plek ineens echt spannend. Het pleintje waar ik hier om mij heen kijk, het Pastoor Verhaegheplein, is genoemd naar de priester die in die tijd kwam aanzetten met een Mariabeeld dat een mirakelverhaal met zich meedroeg. Enfin, sindsdien wordt in de kerk van Ver Assebroek een miraculeus Mariabeeld vereerd. Kan u, waarde lezer, net als deze jongen, bogen op een braaf katholieke opvoeding, dan verbaast het u allerminst dat hier in mei, vanouds Mariamaand, wat meer volk langs komt dan anders. En bent u ook amper verwonderd om de stille schroom waarmee ondergetekende die middag de kerk binnen gaat.
Het beeld op een zijaltaar is bescheiden in omvang, omgeven door een uit zilver gesmede bloemenkrans staat het in een soort schrijn. Zowel de Mariafiguur als het Jezuskind op haar arm dragen een kroon. Een kanjer van een kroon, eentje van een formaat waaronder elk normaal mens zou bezwijken. Maar van mirakelbeelden mag enig bovenmenselijk vermogen verwacht worden, aldus de oneerbiedige gedachte waarop deze zondaar zich in deze plechtige omgeving laat betrappen.
In zijn jongensjaren vond deze scholier de lessen Godsdienst doorgaans op zijn minst boeiend, maar de weg die hij sindsdien aflegde bracht hem langs inzichten die behoorlijk ver afweken van wat hem ooit werd onderwezen. Al kwam hij, door mensen in zijn dichte omgeving, nog met de regelmaat van een kerkklok in contact met devotie en kerkgang. Hij hoorde van de wekelijkse zondagsmis, de bedevaarten naar Lourdes en andere geloofsplekken. In de meimaand vanuit Oostkamp te voet naar Ver Assebroek, zonder zich daar veel vragen bij te stellen. Had het niet iets geruststellends, te weten dat een oudere generatie die tradities in ere hield? Die gebruiken waar je je als jonge gast vrolijk kon tegen afzetten? En vandaag? Vandaag, met almaar meer jaren op je teller, stel je wel nog de kritische vragen van toen, maar omtrent de antwoorden word je stilaan stiller. Wat je nog meedraagt, na al die levenstijd? Geloof met een spreekwoordelijke korrel zout? Ongeloof mèt de bagage die ze je ooit meegaven? Hoe zit het nu, heeft alles zin of is alles toeval? Kijk, zo gaat het met toeval. ’t Is de ochtend na onze Assebroekse Meersendag. In mijn brievenbus vind ik De Morgen. Foutje van de postbode, ik heb helemaal geen krantenabonnement. Maar goed, door dat toeval lees ik die morgen een krant. Een column van Ilja Leonard Pfeijffer. Waarin hij zichzelf terloops omschrijft als … katholiek atheïst. Soms komen ze louter toevallig van pas, de woorden van een ander. Of is het ene toeval minder toevallig dan het andere?
Fiets je naar ’t conservatorium in de Sint-Jacobsstraat, dan is voor je tweewielpaard plaats voorzien in de fietsenberging achter het Huis Casterman, het bijhuis van de ‘muziekschool’. Je komt er langs het Palmstraatje. En daar, op een brok natuursteen die ze aan een muur hebben vastgemaakt, staan die woorden, ‘Wedstrijden zijn voor paarden, niet voor musici‘. Schots en scheef gebeiteld staan ze er. Was het een kalligraaf die ze kapte? Of veeleer een bengel die voor het eerst een beitel in de hand gestopt kreeg? Of wie weet, schuilt achter de tegendraadse slordigheid die het citaat van zijn steenkapper meekreeg een speelse knipoog naar de muziek van Béla Bartók, de man die de verrassende mening omtrent paarden en muzikanten verkondigde.
Béla Bartók, componist uit de eerste helft van vorige eeuw, zette tijdens zijn leven zijn tere schouders onder allerlei initiatieven om volksmuziek van de vergetelheid te redden, maar zelf componeerde de Hongaar een eigenzinnig gedurfd oeuvre bijeen. ’t Waren allerminst zonnedeuntjes à la Rossini of wiegende Strausswalsen waarmee Bartòk uitpakte. Dat zijn muziek in het donkere Duitsland van de jaren dertig werd gecatalogeerd als ‘Entartete Kunst’ zegt veel. Dus misschien was het een volleerd kalligraaf die doelbewust het citaat van Bartók zo schijnbaar slordig aan de steen toevertrouwde. Wedstrijden zijn voor paarden? In onze tijd, waarin elke week wel ergens een medemens ‘in de prijzen valt’, een schrijver of een acteur of een meesterkok, lijkt ons bestaan één oeverloze wedstrijd. Onze planeet wentelt vrolijk om haar as, als was het de holle, glazen stolp waaruit af en toe een genummerd Lotto-balletje neervalt. Altijd prijs!
… noteert zo’n ervaring wat graag in zijn curriculum.
Lang voor ons dolgedraaide millennium dacht de componist al het zijne over de gretigheid waarmee musici loerden op allerlei prijzenpotten. Het muzieklandschap is danig veranderd sindsdien, maar ook vandaag zijn wij vertrouwd met een muziekwereld die geenszins onderdoet voor welke competitieve discipline dan ook. Deze week maakt het klassieke muziekvolk zich op voor de Koningin Elisabethwedstrijd. Jonge pianisten van over de hele wereld zakken af naar Brussel waar ze zich met mekaar meten. En na lange avonden vol virtuositeit zal wat als een vakkundige jury wordt omschreven één van hen naar huis sturen met een Eerste Prijs. Een wereld van verschil, schijnt het, zo’n prijs winnen of niet.
… tot in lengten van dagen vereenzelvigd met dat jolige liedjesfeest.
Maar ook wie in zo’n competitie vrede moet nemen met een eervolle vermelding, noteert zo’n ervaring wat graag in zijn curriculum. Da’s alvast één voorrecht dat deelnemers aan de Koningin Elisabethwedstrijd gemeen hebben met al wie ooit naar het Eurovisie Songfestival mocht. Straks vergaapt het televisiekijkende deel van onze planeet zich weer aan het Songfestival. Ook daar krijgt eentje alle lof, maar ook wie gewoon deelnam wordt tot in lengten van dagen vereenzelvigd met dat jolige liedjesfeest.
Wedstrijden zijn alleen voor paarden? We kunnen er hier in Brugge ook wel weg mee, met muziekwedstrijden. Met jaar na jaar onze eigen Red Rock Rally. Vanaf dit jaar heet het festivalletje gewoon Red Rock. Zonder ‘Rally’, maar een competitie blijft het. En nogal wat keren kon jong volk zich wagen aan een preselectie van Humo’s Rock Rally, nog zo’n avond voor muzikale strevers.
We zullen ons met onze opsomming maar tot muziek beperken, zeker? Sport laten we aan ons voorbij gaan. Al kan je er moeilijk onderuit, ook in ’t voetbal staan we hier in Brugge op scherp. Met een ploeg die zopas een niet onbelangrijke bekerfinale won en ambitieus lonkt naar de titel van landskampioen. En een andere die zich uit de naad voetbalt om verder in de hoogste klasse aan de bak te komen. En neen, omtrent politiek houden we helemaal onze mond. Al heeft u overschot van gelijk, waarde lezer, als iemand de kunst van het eufemistisch benoemen van competitiedrang onder de knie heeft, dan wel de politicus. Maar wacht, houden ze daar ergens in een piepklein staatje bij de Middellandse Zee niet een bijzonder belangwekkende wedstrijd? Het wachten op witte rook uit een schoorsteen, heeft dat ook niet iets van competitie? Zeg niet dat wij dat gezegd hebben.
Wedstrijden, de beste zijn, de knapste, de slimste, ’t is des mensen. Ook al kraste hier in Brugge iemand iets in een steen over wedstrijden en paarden. Trouwens, was u er ooit bij, bij zo’n koers waarbij ze paarden opjutten om als eerste over een eindstreep te hollen? De meeslepende ambiance die van zo’n middag uitgaat. Het dreunen van paardenhoeven, het kraaien van een opgewonden publiek, ze blijven nog even nazinderen. Al komt het voor dat zo’n paard aan dat rennen enig letsel overhoudt. Of, in ’t verleden, soms erger. Daarom … zomaar even een bedenking. Mensen die het tegen mekaar opnemen in wedstrijden, doorgaans kiezen die daar zelf voor. Wat je bezwaarlijk kan beweren over paarden. Misschien, mijn beste Béla, had jij het gewoon bij het verkeerde eind. Toegegeven, het klinkt behoorlijk tegendraads: ‘Wedstrijden zijn voor musici, niet voor paarden’.
Ze weet het van de conciërge zelf, dus wat ze vertelt zal wel waar zijn. ’t Is iets van lang geleden. Zelf is ze te jong om ervan mee te spreken, van die dagen van de ‘Witte Woede’ toen de zorgsector wekenlang de straat op trok. De goegemeente had oren naar de verzuchtingen van verpleegkundigen, opvoeders, zorgend volk, omtrent omkadering en verloning. Nu de politieke wereld nog. En dus werd met overtuiging gestaakt en betoogd, ook door wie daar doorgaans zou voor passen. Ook hier in Brugge, waar op een woelige dag een luidruchtige meute betogers opstapte naar de Markt en er het Provinciaal Hof inpalmde. Toen gebeurde het. Met een list wisten de betogers, de sloebers, de conciërge van het gebouw in een kantoortje op te sluiten. Pas toen hun eis om de gouverneur te spreken werd ingewilligd, kwam de brave mens weer op vrije voeten. Ze vertelt het met iets van medelijden in haar stem en wijst erop dat de conciërge zich het jammere voorval nog haarscherp herinnert.
‘Tja, de grenzen van fatsoen, op zo’n bewogen momenten tasten actievoerders ze wel eens af‘, merk ik op, ‘En gaan ze erover, dan is dat beschamend. Maar anderzijds, betogingen, ze zijn van alle tijden en vaak nodig.’ Waarop zij vertelt hoe haar ouders soms nog heroïsche herinneringen ophalen aan hun strijdlustige jeugd. Aan rakettenbetogingen, aan de Witte Mars. Mensenmassa’s die de hele hoofdstad inpalmden, tot niemand nog vooruit of achteruit kon. Betrap ik ook mezelf op het misschien wel met lichte trots terugdenken aan die memorabele momenten? En zo gebeurt het dat deze jongen aan ’t vertellen gaat. Zij luistert geduldig. Ik heb het over die Brusselse oktoberzondag in het jaar 1983. ‘De begrippen West en Oost gaan nog gebukt onder de last van de Koude Oorlog. ‘Geen raketten!’ luidt de slogan waarachter vanuit alle windstreken manifestanten de hoofdstad binnenstromen. Nooit voorheen zag Brussel zoveel volk samentroepen. Een vredige optocht zou het worden, en daarover ging het ook, over vrede. Ook vanuit Brugge trekt een kolonne bussen naar de hoofdstad. Wij stappen mee in de optocht, samen met vierhonderdduizend anderen, al raken we niet ver in die mensenzee. Niemand raakt ver, zo lijkt het wel. Alleszins niet tot bij het hoofdpodium. Daar zijn de obligate speechen en een paar korte optredens, maar wie maalt daarom? Hoewel, deze jongen kent een lichte teleurstelling.
Omdat ze zo schoon kon zingen.
Het moment waarop we bij de bus terugkomen hoor je een lied dat klinkt vanop het verre, aan het oog onttrokken podium. Melanie! Melanie zingt! Betogen allemaal goed en wel, maar op zo’n keer Melanie missen, dat vindt de betoger in kwestie ferme pech. Ooit, in zijn schooltijd, was Melanie een warmkleurige poster in zijn jongenskamer. Omdat ze zo schoon kon zingen.’ ‘Alleen daarom?’ vraagt mijn toehorend gezelschap met hoorbare nieuwsgierigheid. Enfin, de ontwapenende blik van een lang niet onaardig meiske, het had ook wel wat. Waarop ik wijselijk van wal steek over die andere Brusselse oktoberzondag, jaren later in 1996. ‘Al weken staat het land in rep en roer. Er is de verbijstering en woede die volgt op de arrestatie van Marc Dutroux en de bevrijding van twee van zijn slachtoffertjes. Verontwaardiging ook, omtrent de werking van veiligheidsdiensten, gerecht èn politiek. Het begrip ‘spaghetti-arrest’ tekent de dagen. Die zondag leidt al die onvrede tot de ‘Witte Mars’, in een ongewoon samengaan van frustratie en hoop. Driehonderdduizend betogers palmen Brussel in. En weer zijn wij van de partij. En net als dertien jaar eerder, bij de rakettenbetoging, staan we een aardig deel van de namiddag stil, wachtend op een mars die eigenlijk nooit echt mars wordt. Maar beklijvend is het wel, zo’n ervaring.’
‘En jullie waren er toch maar bij!’, beklemtoont mijn luisteraar. Veel heldhaftigheid vergde het niet om deel te nemen aan die twee spraakmakende betogingen. ’t Is waar, we maakten ze mee. Maar ondanks onze aanwezigheid draait de aarde nog altijd ongestoord rondjes om de zon. Anderzijds, de meest memorabele optocht die hier bij ons in Brugge doorging, daar kunnen we dan weer niet van meepraten. Wegens net iets te lang geleden, op die zondag in 1957 lag deze knaap nog in de luiers op zijn moeders schoot.
‘Een Brugse septemberzondag, dus, in het jaar 1957. Ons land worstelt zich door woelige naoorlogse jaren. Er zijn de naweeën van oorlog, van collaboratie en repressie. De moeizame economische heropleving. En een schoolstrijd die de bevolking verdeelt in voorstanders van het ‘vrije’ katholieke onderwijs en ‘die van de staatsscholen’.
‘Vroege verkiezingsstunt’ had ook gekund.
En midden al dat tumult besluit de Belgische Socialistische Partij om haar sterke man, eerste minister Achiel Van Acker, in zijn eigenste Brugge te eren met een tweedaagse hulde. Op de affiche, zijn foto en de aankondiging van een ‘nationale betoging’. Maar komende zomer zijn ’t verkiezingen, dus ‘vroege verkiezingsstunt’ had ook gekund. En dat het onvergetelijk wordt, dat zullen ze in Brugge geweten hebben. Gisteren, zaterdag, huldigden de sossen hun voorman al een keer in een overvolle stadsschouwburg. En later die avond werd het Zand het decor van ‘feeërie van Bengaals vuur, donderbussen en sterrenregen’. Vuurwerk, kortom. Vandaag, zondag, wordt aan het geboortehuis van Van Acker in de Klaverstraat een gedenkplaat onthuld. En dan trekt zich van bij de Ezelpoort een stoet op gang waarin een amper te tellen aantal sympathiserende verenigingen mee opstappen. Vendelzwaaiers, sportverenigingen, praalwagens. Rond negen uur in de avond passeert het laatste muziekkorps op de Markt voorbij de eretribune van waar Achiel en de zijnen al die tijd de optocht bewonderen. Al die tijd, dat wil zeggen … zeven lange uren. Voorstanders van het socialistische gedachtegoed schatten die dag de toestroom van toeschouwers op om en bij de honderdduizend. Dat zijn er meer dan twee keer zoveel als
bij een zeer geslaagde Heilig Bloedprocessie. Wie minder enthousiast is omtrent het linkse maatschappijbeeld schat diezelfde opkomst uiteraard iets lager in, dat lees je in de plaatselijke pers. Het verhaal van de waarheid en waar die doorgaans ligt. Al ontwaar je ook in de Brugse kranten ongegeneerde verwondering omtrent het hele gebeuren. De nationale verkiezingen in het najaar maken straks een eind aan het premierschap van Achiel Van Acker, maar hier en nu is dat nog lang niet aan de orde.‘ Wij kunnen ons amper voorstellen wat voor chaos het die keer moet zijn geweest. De grootste Brugse massabijeenkomst ooit, die kunnen ze Achiel en onze stad niet meer afpakken.
“Mocht ik weer jong zijn en weten wat ik nu weet, ‘k zou het anders aanpakken, je zou wat zien!” Dat soort gevleugelde bewoordingen waar laatavondbabbels zich wel eens toe lenen, u kent ze ongetwijfeld. Allemaal goed en wel, weer jong zijn en zo, maar hoe hij het dan zou aanpakken, dat laat de bevlogen spreker meestal aan onze verbeelding over. Zijn voornemen klinkt er alleen maar stoutmoediger door. Maar laten we nu een keer aannemen dat het u of mij overkomt, bij wijze van hypothese. We mogen terug naar onze jonge jaren mèt alle kennis en levenservaring die we sindsdien verwierven. Et alors? Alles wat we destijds aan ons voorbij lieten gaan en waarvan we later zogezegd spijt hadden, wat doen we ermee? Zetten we echt als schaamteloze aanstellers allerlei losbandige bloemetjes buiten?
Ach, weet je wat ik denk? Zie ons daar staan, weer kind en aan de grond genageld van verbazing. Verwonderd om alles van vroeger dat weg was en dat we nu ineens mogen weerzien. Pukkie, onze straathond met zijn groezelige vacht. De wuivende lakens aan de wasdraad in de lentefrisse moestuin bij het huis. Ons ma haar stovers met frieten. De vrolijke deuntjes van Radio Veronica op onze transistorradio. Al het leuke en schone van toen, stel je voor. We vinden gewoon geen tijd voor alle zotte dingen die wij ons voornamen! Want het zou wel wat zijn, een keer teruggaan naar toen. Naar de kermis op het dorpsplein. Bij de boksauto’s klonk uit de krakende luidsprekers een deuntje van de Monkees. De meisjes van toen? En in de zomervakantie op kamp in de Ardennen. En weet je nog, Kapitein Zeppos, op de televisie bij ons thuis. In zwartwit, natuurlijk. In Amerika, zo vertelden ze, hadden ze televisies met kleur. Maar hier bij ons moest je voor kleurbeeld in de cinema zijn. Hoewel, er waren ook diavoorstellingen. En of die in kleur waren!
Zo’n avond met dia’s, herinner ik mij, daar ging altijd iets gewichtig van uit. Het uitklappen van het gammele, blikken tafeltje waarop die wat geheimzinnige projector hoorde te staan, het meestal wankele scherm en het ontrollen van het snoer tot bij het net iets te verre stopcontact. En dan het doven van het licht in de kamer. Het zoemen van de projector. En ja, daar was de eerste dia. Er hing iets van een ritueel in de lucht. Wat ik ook nog weet – of zijn de kleuren van die herinnering wat verbleekt? – is dat de geestdrift van lieden die met dia’s kwamen aanzetten zelden recht evenredig was met het doorgaans matig enthousiasme van degenen die werden uitgenodigd om ze te aanschouwen.
Daar was nichtje Fabienne die haar vakantie in Oostenrijk met ons wou delen. Bergen, dalen, chalets en mensen die we van haar nog pluimen kenden. Tante Christiane en nonkel Georges, ze waren naar Lourdes geweest en van elk uur van hun bedevaart bestond een dia. Geef ons dan maar pater Omer, die was missionaris in een ver en donker land. De dia’s die hij meebracht waren tenminste vergezeld van het soort heldhaftige verhalen waar missionarissen graag mee uitpakten. Al duurde zelfs zo’n sliert Afrikaanse scenes wat al te lang. Maar niemand waagde het om midden de verhaallijn van nonkel Omer zijn hand op te steken en te vragen of er nog veel prenten volgden. Zelf had nonkel jàren geduld aan de dag gelegd om zijn missiepost uit te bouwen, dus niet één van ons durfde enig ongeduld uiten.
Maar ‘t zit erop, het verkennen van onze jonge jaren, we keren behouden terug naar vandaag de dag. Waarin, zo liet ik mij vertellen, dia’s in fotografenmiddens toch nog een tijdlang een hebbeding bleven. En uiteraard bedachten slimme koppen een trucje om oude dia’s digitaal te vertalen. Want overleefde iemands projector de tijd, dan staat hij veelal sinds lang op zolder stof te vergaren. Maar geen nood, dit digitale tijdperk voorziet opvolging voor zowat alles wat je kan bedenken. Dus ook voor de goeie ouwe diavoorstelling. Lang leve de inmiddels wereldwijd omarmde PowerPoint, handigheidje dat zich om wellicht louter nieuwerwetse redenen laat spellen met een hoofdletter middenin.
Dus ja, ze bestaan nog, de lichtjes opdringerige mannen en vrouwen die veronderstellen dat de toeschouwer met blijheid uitkijkt naar een uiteenzetting met lichtbeelden. Meer zelfs, ondergetekende is zo eentje. Want terwijl u dit schrijfsel leest, is hij in de weer met
de voorbereiding van een heuse vertelavond waarvoor hij u bij deze graag uitnodigt. Avansa, de stichting die allerlei vormingen en cursussen aanbiedt, is u bekend. Daar houdt men een avond vrij voor uw dienaar en het verhaal van zijn afficheverzameling. Voorwaar mèt lichtbeelden ofte PowerPoint-presentatie. Het luchtig vertelsel dat ik voor u verzin, in vroegere dia-tijden noemden ze dat een ‘causerie’. Voelt u enige nieuwsgierigheid opwellen, dan vindt u hieronder de praktische wetenswaardigheden. ’t Is op donderdag 8 mei, dag waarop ik u hartelijk welkom heet in de lokalen van Avansa op Sint-Pieters. Inschrijven vooraf is nodig, zo blijkt. Zullen we meteen maar iets afspreken, onder vrienden? Meent u tijdens de uiteenzetting dat het qua timing welletjes is geweest, steek dan discreet uw hand op. De knaap vooraan zal weten hoe laat het is. U vindt hier enige nuttige inlichtingen: https://avansa-brugge.be/activiteiten/brugge-in-affiches-causerie
Zeggen dat maandagavond op het stadhuis al wie belangrijk is in Brugge present tekende mag ietwat overdreven heten. Ook deze bescheiden Bruggeling ontving een invitatie voor de feestzitting bij de negentigste verjaardag van Andries Van den Abeele, dus ook eenvoudige lieden waren welkom. Maar toch, die avond liet ‘le tout Bruges’ zich ten stadhuize zonder tegenstribbelen verwennen. Na de obligate speeches èn een gevat dankwoord van de jarige glommen in vlot gevulde glazen bubbels van het betere soort en laveerden behendige serveuses door het publiek om verfijnde hapjes in gulle vrijgevigheid aan te leveren. Wat op zijn beurt ruimte schiep voor menige vlotte babbel.
Een avond later op de week, een terras aan de Vismarkt. Mijn vriend M, vanouds rooie rakker en nog altijd gespeeld tegendraads, wil graag horen hoe ik mijn passage op het stadhuis overleefde. Hij steekt van wal met het vermoeden dat bij de verjaardag van zo’n verstokte nostalgicus als Dries Van den Abeele alleen het kruim van rechts denkend Brugge opdaagde. Ik mag hem meteen teleurstellen. Al leek mij de kans klein dat die avond één van de genodigden plotsklaps met gebalde vuist de Internationale zou aanheffen, toch vertoefde je daar midden een gezelschap van divers politiek pluimage. Enigszins gerustgesteld laat mijn cafégenoot nog een paar proletarische pinten aanvoeren en vraagt zich af wie dat riante verjaardagsfeestje van Dries betaalde. Toch de belastingbetaler niet? Daar heb ik geen kijk op, maar het lijkt mij onwaarschijnlijk dat ’t stad Brugge elke negentigjarige met enige naambekendheid zou fêteren met centen uit de stadskas. En hoe saai waren de onontkoombare toespraken, wil mijn kameraad weten. Die voldeden aan de verwachtingen. Dat wil zeggen, het meeste van wat ter sprake kwam was het gros van de toehoorders genoegzaam bekend en dientengevolge duurden ze langer dan gewenst. Maar toen alleman zich opmaakte om het aangename deel van de avond aan te vatten, nam Dries Van den Abeele zelf nog kort het woord. Om los uit de pols en met een kwinkslag één en ander te duiden en te bedanken wie bedankt moest worden. Als krasse ouwe knar de plechtstatige bewoordingen van de twee eerdere sprekers meteen laten vergeten, het lukte hem moeiteloos. Je kan veel zeggen van Dries Van den Abeele en er is in de loop van zijn lange leven ook veel over die mens gezegd en geschreven, maar zelfs op zijn ouwe dag kan niemand beweren dat hij de gave van het woord mist.
Hoe was Dries als politieker? De man die al in de zestiger jaren als CVP-kandidaat zijn neus aan het Brugse politieke venster stak, werd begin jaren zeventig schepen van Stadsvernieuwing. In die dagen kwam onder meer door hem het befaamde Structuurplan tot stand. Een toekomstbepalend document, vooral voor de binnenstad. Terwijl zich toen al veel van wat er voor de doorsnee Bruggeling echt toe deed op de rand afspeelde. Een voornemen dat in het ‘gele boek’ ter sprake komt, de binnenstad weer aan meer bewoners helpen, werd alvast niet gerealiseerd. Vanaf 1982 nam VdA een reeks politieke sabbatjaren. Maar in 1994, dertig jaar na zijn eerste keer in de gemeenteraad, dook toch weer de naam Van den Abeele op, ditmaal op affiches van de liberale VLD. Maar zijn terugkeer naar de Gotische Zaal bleek van korte duur. Vriend M, altijd in voor een verhaal uit lang vervlogen tijden, herinnert zich uit onze strijdlustige jaren de persoon van Dries Van den Abeele als een geliefkoosde tegenpartij voor al wie vanuit lekker linkse hoek stad en maatschappij wou kneden. Zo was er de Marcus Gerard Stichting, met Dries als voortrekker. Het selecte gezelschap dat zich opwierp als redder van bedreigd bouwkundig erfgoed werd door het alternatieve volkje steevast afgeschilderd als een vehikel voor het grootkapitaal dat de volksmens zijn woonst ontnam om ze na restauratie te gelde te maken. Het in een Brugge-boek publiceren van een spraakmakende cartoon uit de ooit beruchte Lastige Bruggeling was zelfs jaren na datum nog goed voor enige commotie.
… spraakmakende cartoon uit de ooit beruchte Lastige Bruggeling…
En toch is vriend M het met mij eens, de lange weg die Dries Van den Abeele als strijdvaardig en niet zelden wantrouwig Bruggeling aflegde laat zich onmogelijk kenmerken door één of een handvol momenten.
Ook niet door de actie ‘SOS voor een leefbaar Brugge’ die in de prille jaren negentig de stad kleurde met een in het oog springende affiche. En weer ging het om bezorgdheid om het onroerend erfgoed in de stad. En om het toerisme en de druk die daarvan uitging. Of wat daar in die dagen voor doorging. Hoeveel publicaties Dries op zijn naam mag zetten, vanop dit avondlijke terras is zoiets onmogelijk in te schatten, dus die laten we voor wat ze zijn. En Koninklijke Commissies en dat soort prestigieuze instellingen waar Dries kind aan huis is, die spoelen we ook maar door. Tussen pot en pint moeten de dingen een beetje overzichtelijk blijven, hé. Ik vertel mijn vriend over een recent interview dat ik las. Waarin de negentigjarige, aldoor alerte Dries zijn verontwaardiging uit over het voornemen om op de Burg het jaren-zestig-kantoorgedrocht, uitkijkend op de bomenkant van het plein, aan een projectontwikkelaar toe te vertrouwen. Dat pand moet gesloopt worden, aldus de geïnterviewde. Gun ons het op die manier vrijgekomen zicht op de indrukwekkende neogotische achtergevel van het Provinciaal Hof, merkt hij terecht op,
Het zicht op de indrukwekkende neogotische achtergevel van het Provinciaal Hof …
een troef voor het oudste plein van onze stad, de Burg. De stad en de wereld zijn niet meer wat ze ooit waren en je kan de vraag stellen in hoeverre de visie van iemand van negentig nog relevant is, maar ook wie meent dat iemand als Dries steevast de bal misslaat, slaat de bal ook wel eens mis. Vriend M merkt nog op dat onze gefêteerde door de jaren heen echt wel veel Bruggelingen tegen de haren in streek. Hoge bomen vangen veel wind, laat ik mij ontvallen. Dat vindt vriend M dan weer geestig, de eerder bescheiden gestalte van Dries omschrijven als hoge boom. Om dan, na nog een glas, de lichtjes benevelde bedenking te formuleren dat Andries VdA in zijn lange leven menige steen verlegde in de Reie. Wat wij van onszelf dan weer aardig bedacht vinden voor een beschermer van oude bouwsels, de uitdrukking ‘steen verleggen’. Dries, ons voorlaatste glas is op jouw gezondheid!
Er was eens een man die affiches verzamelde. Dat was, u had het al door, heel lang geleden in het Papieren Tijdperk, anders was die man nooit op het idee gekomen om zo’n collectie aan te leggen. Een affiche, dat leggen we graag even uit, was veelal een ruim bemeten papieren blad waarop één of ander initiatief werd aangekondigd. Doorgaans werden zo’n papieren vellen her en der uitgehangen om het betreffende initiatief kenbaar te maken. Dat Papieren Tijdperk ligt intussen al enkele tientallen jaren achter ons. Hoe dan ook, mensen reden toen alleszins nog met de fiets. Ons verhaal begint trouwens op een voor die periode heel bijzondere dag. Een dag waarop een heleboel lieden op fietsen om het snelst van één punt naar een ander punt reden. De eerste die daar aankwam werd op applaus onthaald en hield daar een schone cent aan over. In de stad en het land waar ons verhaal zich afspeelt noemden ze dat snelfietsen ‘Ronde van Vlaanderen’.
… noemden ze dat snelfietsen‘Ronde van Vlaanderen’.
Welnu, de man die affiches verzamelde fietste ook. Niet om het snelst, neen, hij fietste die dag gewoon naar de stad waar eerder de snelfietsers vertrokken waren. Hij had zich afgevraagd of hij wel probleemloos zou geraken waar hij wou, maar ’t was kort voor de middag en de gehaaste fietsers hadden al even de stad verlaten. En dus kwam hij ruim op tijd toe op de plek waar een nieuw tijdschrift werd voorgesteld. Een tijdschrift was, zoals het woord suggereert, een op papier gedrukte informatiebron die op geregelde tijdstippen werd verspreid. Het gloednieuwe tijdschrift werd boven de doopvont gehouden door een vereniging die zichzelf omschreef als ‘Vrienden van Musea Brugge’. Bij de drink die na de presentatie van het kersverse blad werd aangeboden was de verzamelaar van affiches aan de babbel met andere aanwezigen en die waren net zo opgelucht als hij. Omdat het een verzorgde publicatie bleek, maar vooral omdat het in die dagen almaar minder voor de hand lag dat een vereniging zich de moeite getroostte om een papieren document te publiceren. De afficheverzamelaar had nu eenmaal – het zal u allerminst verbazen – een zwak voor papier. In de namiddag kwam hij nog een keer langs in het museum waar eerder die feestelijke voorstelling van het tijdschrift doorging. Daar liep een tentoonstelling die ‘Trots en Troost’ heette. Die expositie wekte zijn nieuwsgierigheid, ze ging over perkament, de voorloper van papier. Er waren bijzondere stukken te zien, eeuwenoude boeken. Boeken kennen we ook vandaag, van op ons scherm, maar heel lang geleden werden ze handmatig volgeschreven, zoals de boeken die daar lagen, veilig onder glazen stolpen. Later was er de boekdrukkunst en kwamen er gedrukte boeken op de markt. Papieren boeken, stel je voor, wat een gezeul!
Daar liep een tentoonstelling die ‘Trots en Troost’ heette.
Die dag zou onze verzamelaar ook langs gaan in het Proviciaal Hof, een statig gebouw in het hart van zijn stad. Want ook daar liep een tentoonstelling, eentje van een heel ander soort. Ze was opgebouwd naar aanleiding van de start van die ‘Ronde van Vlaanderen’ en je trof er dan ook van alles dat met snelfietsen van doen had. In zijn collectie waaraan hij al dertig jaar bouwde, bewaarde de verzamelaar allerlei affiches. Ook deze waarop de start van die snelfietswedstrijd in zijn stad werd aangekondigd. Voor de tentoonstelling hadden ze hem dan ook gevraagd of hij affiches in bruikleen wou geven. Uiteraard was de verzamelaar gevleid met dat voorstel. En dus was hij benieuwd naar de manier waarop ze in de expositie aan bod kwamen. Heimelijk had hij gehoopt, ze terug te zien als ingekaderde pronkstukken. Maar op projectieschermen doorheen het gebouw passeerde een kleurrijke weergave van zijn ontleende affiches. Wat een imposante reeks, hoorde de verzamelaar iemand opmerken. Dat deed hem goed, zo ijdel was hij wel. Al zou het anders ook schoon geweest zijn, die papieren affiches van hem in grote kaders op een rij. Maar de bouwers van de expositie en hun bijdetijdse voorkeur voor een digitale presentatie, daar was niks mis mee, toch? Of wel?
… die papieren affiches van hem in grote kaders op een rij.
Een tijdje later, bij het naar buiten wandelen, verraste hem de gulle warmte waarop de namiddagzon de stad trakteerde. Lente, kortom. En toch. Was het iets van melancholie dat hem ervan weerhield om volkomen welgezind naar huis terug te keren? Waar die weemoed vandaan kwam, dat kon hij niet duiden. Maar u en ik, zoveel jaren later weten wij beter. Wellicht had de verzamelaar van affiches, met z’n gekoesterde papiercollectie, onbewust een vaag vermoeden. En ja, hij had het bij het rechte eind. ’t Waren de dagen waarin stilaan een einde kwam aan het Papieren Tijdperk.
Routineus, zoals de paarden die gedwee hun koets tussen Markt en Minnewater loodsen, zo brengt mijn trouwe tweewieler mij naar de binnenstad. Zomaar wat trappen en het stuur in handen houden volstaat, terwijl mijn hoofd afdwaalt langs een eigen gedachtenwegel. Vanmiddag gaat mijn fietsend gepeins over heraldiek. Over het Brugse wapen en de vlag van de stad, die met de blauwe leeuw.
Voor doorzetters, de heraldische definitie van onze stadsvlag … ‘Gedwarsbalkt van acht stukken van zilver en van keel met over alles heen een leeuw van lazuur, geklauwd en getongd van keel, gekroond en gehalsband van goud, de halsband voorzien van een kruisje van hetzelfde.‘
Heraldici – ‘k heb het opgezocht, het meervoud van ‘heraldicus’ – houden er pas ècht een eigen denkpatroon op na. Vooreerst doen die gasten die met wapenschilden en vlaggen in de weer zijn moeilijk over ‘links’ en ‘rechts’. Een leeuw waarvan u en ik menen dat hij naar links kijkt, volgens hen kijkt die naar rechts. Ze hebben er een uitleg voor, een soort stuurboord-bakboord-verhaal. Maar da’s pas het begin. Want om hun taaltje met enige mystiek te kruiden, bedachten ze ook eigen woorden voor kleuren. Een handleiding? Hou u vast aan de takken van de bomen, hier gaan we. Wit noemen ze ‘zilver’, daar kunnen we nog in komen. Maar zwart is ‘sabel’. En blauw is voor hen ‘lazuur’, rood is ‘keel’ en groen ‘sinopel’. En zo bedachten ze er nog een paar. En wat meer is, ze menen het! Neem nu het wapen en de vlag van onze stad, hun definitie daarvan klinkt veel zwaarder op de hand dan de toch redelijk vrolijke kleuren van die leeuw met zijn fris rode en witte achtergrond. Zijn het zijn kleuren die hem minder dreigend laten ogen dan veel andere, veelal grimmiger leeuwen op vlaggen? Aanleiding voor mijn heraldische bedenking is mijn gidsbeurt van straks. Al laat ik die bizarre terminologie omtrent kleuren toch maar achterwege. Want op deze zonnige middag wordt ondergetekende op de Markt, bij Historium, opgewacht door jong volk, heel jong volk. In de mail omtrent de wandeling was sprake van een basisschool. Daar zijn we mee vertrouwd, dus laat maar komen. Alleen zijn het dit keer … gastjes van een eerste en tweede leerjaar.
Heraldici houden er pas ècht een eigen denkpatroon op na.
Vooraf even de leerkracht opgebeld dan maar, in hun schooltje in het landelijke plaatsje Abele, dorp dat zich tegen de Franse grens aan vlijt. Zij en ik zijn het erover eens, voor bengels van pakweg zeven of acht jaar jong is twee uur met een gids op stap gaan allicht te lang. Ik schets haar kort wat ik van plan ben. Het lijkt haar een goed idee. En dus ben ik vanmiddag voorzien van een pakje tekenbladen en wat stiften. We vinden mekaar op de binnenkoer van Historium, twee juffen, veertien frisse kopjes en uw dienaar die hen een foto toont van een leeuw. Wie van jullie zag ooit een leeuw, een echte? Een handvol vingers gaan de lucht in. Ja hoor, in de Antwerpse zoo, in Planckendael … Willen jullie iets voor mij doen? Willen jullie een leeuw voor mij tekenen, elk een leeuw? Allerlei beesten doemen op. Herkenbare leeuwen en amper herkenbare. Het strevertje in de groep verzint er nog een leeuwin bij. Mooi, bedankt allemaal! Maar vroeger, jongens en meisjes, hadden de mensen veelal nooit een leeuw gezien en meenden ze dat zo’n beest op zijn achterpoten liep. En dus tekenden ze hem zo. Zoals hier, kijk, op dit vlagje. De vlag van de stad Brugge, met een op zijn achterpoten huppelende leeuw! Een blauwe leeuw, hoe zot! Weet je wat? We gaan samen op pad door de stad, op zoek naar de blauwe leeuw, ik wed dat we hem hier en daar in de straten tegenkomen! Kom, we gaan van start!
Er zijn van die rondleidingen die je vergeet. En andere waarvan je meteen weet, deze blijft mij bij! Het onstuimig plezante enthousiasme waarmee we een middag lang leeuwen spotten. Nóg een, daar, bij die aanlegsteiger! Ginder hoog, op dat torentje! En daar, drie op een rij op die gevel! Een Brugse leeuw op een pet in de etalage van een souvenirwinkel en iemand wijst naar een voorbijvarend bootje. Op de boeg ervan, ook een Brugse leeuw!
Boven wat lang geleden de toegangspoort was van Groeninge, ook zo’n blauw beest! Maar, merkt een pienter meisje op, staat die niet anders dan die op de Burg? Da’s waar, jongedame, wie deze leeuw tekende wist niet hoe het hoort, hij kijkt naar rechts in plaats van naar links! Heel even bedenk ik iets over mensen die links ‘rechts’ noemen, maar dat hou ik voor mezelf.
Maar, merkt een pienter meisje op, staat die niet anders dan die op de Burg?
Bijna twee uren zijn we op pad en daar heeft de blijheid van ons gezelschap dat meegaat in mijn leeuwenverhaal alles mee van doen. We telden dan ook meer dan vijftig blauwe leeuwen, meer dan ik zelf kon vermoeden. Bij de speeltuin van de Botanieken Hof neemt deze gids afscheid van een als kleine kinderen vermomd legertje levensblijheid. En de fiere Blauwe Leeuw, hij hield stand, al werd hij vandaag danig belegerd door een geestdriftig eskadron.
We haalden haar vorige zomer in huis en dat zullen we geweten hebben. Haar pubertijdsweken – ze is nu negen maanden – spendeert Hond met het onder tanden nemen van al wat binnen haar bereik komt. Spul waarvan je iets kan los peuteren? Dan peuteren we dat los! Ander spul waarvan niets zich laat los prutsen? Dan werken we daaraan tot er wèl iets af kan! Jongste slachtoffer was vanmorgen alweer een bloembak. Niet zomaar een bloembak, dit keer. Het bescheiden maar naar ons aanvoelen smaakvol ontworpen kleinood siert sinds jaren onze veranda. Het is ons dierbaar, maar ineens blijkt één van de houten poten aan een grondige restauratie toe. Verontwaardiging! Er zijn, u zal ons begrijpen, van die momenten waarop Hond nieuwe, weinig beloftevolle woorden leert. Woorden als ‘hondenhok’ en ‘ketting’. Waarna ze de meest meelijwekkende blik verzint die een mens kan bedenken … Een schat van een beest, kortom. Baas mag naar de doe-het-zelf, op zoek naar het nodige om de aangerichte schade te herstellen. Inkoop volbracht, fietst hij bij het wegrijden van de winkelparking langs de uitrit naar de Zandstraat toe. Amai, boven de Expresweg, wat een wolk is me dat! Wolk? Aardedonker buigt een angstwekkend grotesk monster, almaar hoger en breder kolkend, zich over de geluidsmuur van de snelweg. Adem stokt, heel even. Brand! Ergens woedt een immense brand!
Het Sint-Janshospitaal? Neen, dichterbij. Het nabije winkelcomplex? Een bedrijf aan ’t Waggelwater? Slachtoffers! Hopelijk blijft iedereen ongedeerd! Thuis sijpelt algauw het barre nieuws over de brand binnen. Dat nieuws en de melding dat de donkerwolk van plan is, een heleboel asbest over Sint-Andries uit te strooien. Neen, bij de brand in de fietsgroothandel vallen geen slachtoffers maar asbest is geen poedersuiker. Wat volgt zijn richtlijnen omtrent een risicozone waar onze wijk weliswaar binnen valt, maar vanuit de tuin zien we de vervaarlijke wolkendraak een wat meer noordelijke dwaalroute kiezen. Wat zo’n voorval daarom niet minder onrustwekkend maakt. Asbest, ooit alomtegenwoordig in de bouw en andere sectoren. Hier bij ons droeg onze garage tot voor enkele jaren een kapsel van asbest. Een delfstof, wat kan er mis zijn met een delfstof? De wereld weet beter, intussen. De nasleep van het verhaal zorgt dan ook voor nog enige deining. Maar eenmaal de brand geblust, gaan we met z’n allen weer over tot de deining van de dag.
Blijft de bedenking dat wanneer zo’n uitslaande brand om zich heen grijpt, lieden paraat staan om daar koelbloedig tegenin te gaan. Wat wilt ge later worden, manneke? Pompier, meneer! Vanop zo’n boven een brandweerwagen uittorende, huizenhoge ladder manmoedig de strijd aangaan met een laaiende vlammenzee! Hulpeloze mensen redden uit de meest penibele situaties! De held uithangen! Niet elk van ons wordt als grote mens datgene waar hij of zij als kleine mens van droomde. Sommigen gelukkig wel. Hoedje, of in dit geval, helmpje af! Wees gerust, het zal nooit gebeuren, in uw of ons huis zal nimmer een brand of wat dan ook uitbreken. Maar mocht zich alsnog zoiets voordoen, dan staan ze paraat, de mannen en vrouwen die als knaapjes en meisjes ‘Brandweerman, meneer!’ antwoordden.
Een bedenking. Ja, nog één. Want stel. Stel dat zich op een onzalige dag bij u of bij ons zoiets zou voordoen. Ja, ze zouden er staan, die van de brandweer, met inzet èn deskundigheid. En zelf redden wat ons dierbaar is of waardevol, u zou het willen, ik zou het willen. Maar op zo’n zot moment, welke keuzes zou ik maken? Onder mijn hoofdkussen bewaar ik geen sok vol centen, da’s al een geruststelling. Maar de kamer naast die met dat hoofdkussen heet ‘affichekamer’. En al dekt het woord ‘levenswerk’ hier een net iets tè zware lading, toch klinkt elk ander woord te licht. Doch wees gerust, goede lezer, voor deze jongen is op zo’n keren het enige wat er echt zou toe doen, zijn Levenslief in veiligheid brengen. O ja, en al zou hij haar de dag erna misschien verwensen om weer een bezweken deurmat of tuinstoel, ook Hond mag gered worden.
De geboeide blik van mijn jonge neef, wanneer ik hem een foto toon van het Ursulaschrijn. Zijn verwondering om het delicate kunstwerk van Hans Memling. Terwijl het hem en mij evengoed zou kunnen verbazen dat een ogenblik tokkelen op mijn telefoon volstaat om de afbeelding zomaar van het net te plukken. Wanneer ik mijn neef die bedenking voorleg, kijkt hij mij aan als was ik een tijdgenoot van Memling die zopas vanuit de middeleeuwen de wereld van vandaag in tuimelde. Maar laten we daar even op doorgaan, beste neef. De alledaagsheid van wat ik zonet deed, laat ons vergeten vanwaar we komen.
Tot nader order wordt niemand uit vroeger tijden naar vandaag gebracht, maar ook andersom lukt vooralsnog niet. Kon dat wel, hoefde je niet meer dan een paar eeuwen in de tijd terug te keren om vast te stellen dat het bewonderen van het Ursulaschrijn toen veel meer voeten in de aarde vergde. Wou je het zien, ging je ter plaatse kijken. Was je bemiddeld, dan had je misschien een gravure in huis waarop dat meesterwerk stond afgebeeld. Je koesterde het kleinood, al betrof het wellicht een niet-ingekleurde prent. De kleurenrijkdom verzon je erbij. En vandaag, tja, de tsunami aan informatie die ons vandaag overspoelt, die konden Memling en zijn tijdgenoten zich niet eens inbeelden. Het kleurenpalet van de schilder kon je dan wel bewonderen in het Sint-Janshospitaal. Maar ook alleen maar daar. Tot de drukkunst zich schoorvoetend op kleurafbeeldingen toelegde en je ook thuis kon kennis maken met plastische kunst in al zijn rijkdom. Ook met die van onze Vlaamse Primitieven, dus. En al even schoorvoetend kwam ook de film over de brug met kleuren.
Wanneer verkende voor het eerst iemand met een filmcamera het museum? Er is de affiche die ‘Ten huuse van Sint-jan’ aankondigt, de film die Erik Weymeersch draaide in de jaren zeventig. Met zijn documentaire belicht Weymeersch de geschiedenis van het hospitaal aan de hand van Memlings schilderijen en enkele geënsceneerde taferelen. Erik Weymeersch was een uitgetreden ‘witte pater’ met een verleden als missionaris in Congo. Later ging hij aan de slag als cineast actief in Duitsland, bij de Beierse Omroep. Op zoek naar recentere opnamen in Sint-Jan komen we zowaar bij Aspe terecht, de aan Brugge en auteur Pieter Aspe gelinkte tv-serie. In het vijfde seizoen baseerden de verhalen zich niet meer op de boeken van Pieter. In één van de afleveringen krijgt Herbert Flack – inspecteur Van In, weet je nog? – te horen dat in het Sint-Jansmuseum twee panelen van Hans Memling werden gestolen, de portretten van Willem Moreel en Barbara Van Vlaenderberch. Voorwaar een hoogst merkwaardige verhaallijn. Was er bij de opnamen niemand die de scenarist aan de mouw trok? Zeg, mijn beste, die portretten zijn van Memling, maar dat ze geroofd worden in Sint-Jan? Ze hangen sinds jaar en dag in ’t Museum voor Schone Kunsten in Brussel! Ze zijn ooit wel aan Brugge uitgeleend, de laatste keer bij de grote Memling-tentoonstelling. Maar die ging door in Groeninge, niet in Sint-Jan, en da’s geleden van het verre 1994! Dwalende scenarioschrijvers, ze bestaan. Ook op tv, maar veel recenter, zagen we ‘Nacht in het museum’, waarin Thomas Vanderveken in elke aflevering een bekende Vlaming voor een nachtje meetroont naar een kunstwerk ergens te lande. Het concept is markant en doorgaans best genietbaar. Ook die aflevering waarin Herman Brusselmans het Ursulaschrijn van Memling bewondert. De kijker maakt kennis met het schrijn èn een onvermoed eerbiedige Brusselmans.
– foto Benny Proot –
En zo zijn we intussen vrolijk de eenentwintigste eeuw in geduikeld en komt het hospitaalmusuem niet enkel op het scherm, er komen ook schermen in het museum. ‘Closer to Memling’ brengt je naar de ongeëvenaard grootse zolder van het museum. Daar gingen al meermaals imposante exposities door, maar dit keer steek je er zelf de handen uit de mouwen. Vind je die ouwe olieverfpanelen veel te eenduidig, kan je met interactieve toestanden de zotste details van Hans Memlings schilderkunst naar je hand zetten. En er is een nieuwe stadswandeling en zo’n zoektocht waarbij je smartphone je op weg helpt. Van het ongetwijfeld voorbeeldig brave verslag van een filmende pater naar een speurtocht met je slimme telefoon bij de hand … Voila, beste neef, dat is waar je Memling zoal visueel kan treffen. Een vogelvluchtig overzicht, bijeengezocht door je ouwe oom. Niet slecht, hé, voor een naar vandaag gekatapulteerde middeleeuwer?
“Komgasten, we gaan spelen in ‘t bilkske!” De lezer weet meteen waar de jongelui naartoe gaan. Tenminste, wanneer ie van hier is. Maar komend van andere oorden vraagt u zich misschien af wat ze in ’s hemelsnaam bedoelen met dat ‘bilkske’. In dat geval verwijzen wij graag naar het Brugs Woordenboek. Daarin wordt een ‘bilk’ omschreven als een omheinde weide. Het jonge volkje heeft het gewoon over dat lapje grasland in de wijk. Al kan het, aldus datzelfde boek, ook een plek zijn waar linnen wordt gebleekt. Maar dat lijkt dan wel een benaming van heel lang geleden. Al is dat allerminst een reden om aan te nemen dat zo’n woord zijn tijd heeft gehad. Laat u van het tegendeel overtuigen door een Brugse straatnaam. Meer zelfs, door twee straatnamen. In West-Brugge vinden we, in de schaduw van de nieuwe beurshal, de Sint-Maartensbilk. En een zijstraatje van de Langestraat heet gewoon ’t Bilkske. Zo’n landelijke benaming zegt iets over het relatief pastorale karakter van het oude Brugge binnen zijn vesten.
Hoewel, in de kern rond Markt en Burg zoek je tevergeefs zo’n weide-toponiem. ’t Is in de bescheiden wijken waar straatnamen naar den buiten verwijzen. Sint-Maartensbilk in West-Brugge, een dorp op zich. En ook ’t Bilkske is een straat zonder hooghartige herenhuisgevels. Een volksbuurt is het, daar in die hoek van de Sint-Annaparochie. Jawel, de wijk tussen Langestraat en Coupure hoort bij Sint-Anna. Al is ’t een eindje stappen naar de Sint-Annakerk, dat beseften ze in pastoorsmiddens. Daarom werd in ’t begin van vorige eeuw in ’t Bilkske een hulpkerkje ingewijd dat later een zelfstandige parochiestatus kreeg, de nieuwe parochie heette ‘Heilige Familie’. Tien jaar geleden kwam aan dat verhaal een einde en werd het kerkje ontwijd.
Een poging om het gebouw openbaar te verkopen liep uit op een sisser, niemand deed een bod. Zat de redelijk onbescheiden instelprijs, 440.000 euro, daar voor iets tussen? Al werd het gebedshuis na verloop van tijd toch van de hand gedaan. In die dagen werd in het pand één en ander georganiseerd, een kerstmarkt en dat soort activiteiten. Tot een drietal jaar geleden ‘Owla’ van zich liet horen. En dat ‘horen’, dat mag gerust letterlijk worden opgevat. In ’t Bilkske hadden ze al eerder kennis gemaakt met muziek, jarenlang met het sympathieke September Jazz in basisschool De Ganzenveer. Maar dit keer klonk een heel ander geluid door de wijk. Aanvankelijk heette het nieuwe initiatief ‘Uilenspiegel Events’, naar een nabijgelegen horecazaak. Muziek zou er klinken in de Heilige Familiekerk! Geen gregoriaans of één of ander oratorium, neen. Muziek van vandaag, muziek van de straat! En toen op een schone meiavond Raymond van het Groenewoud er het podium beklom, bleek de zaak ineens ‘Owla’ te heten. Van dan af ging het snel, verrassend snel.
Want wat volgde was een rits concerten en feestavonden met namen waar al wie zich onledig houdt met populaire muziek van opkeek. In wat was omgebouwd tot een verrassend eigentijds concertzaaltje passeerde het integrale Vlaamse hitwereldje de revue. Dana Winner, Helmut Lotti, Nathalia, noem ze en ze kwamen langs in Owla.
– foto Franky Schutz –
Maar ook steviger namen, Soul Sister of Guy Swinnen. En Raymond, dus. Buitenlandse sterren ook, het in een ver verleden befaamde Britse hitgezelschap 10CC stond er op het podium en songfestival-winnaar Johnny Logan was er zowat kind aan huis. Het leek alsof Owla een leemte wou opvullen, maar welke leegte? Iemand heimwee naar de gloriedagen van de Oberbayernzaal in ’t Boudewijnpark? Een simpel kerkje in een smal straatje, zo’n klein adres, zo’n klinkende namen. Boksen die knapen van Owla niet boven hun gewicht, klonk hier en daar gefluister. Inmiddels rommelde het in ’t Bilkske. Niet elke buur was opgezet met al dat feestgedruis. Tussen stad en provincie werd heen en weer geschoven met vergunningen en om te voldoen aan geluidsnormen pasten de uitbaters één en ander aan. Op een keer deed een bizar verhaal de ronde omtrent een inbraak, onenigheid binnenskamers en andere ontluisterende toestanden. Het nieuwe jaar 2024 werd nog verwelkomd met een feestelijk Bal Masqué. Maar dan, ergens midden vorige zomer, viel het doek over Owla, ineens. In kranten verscheen iets omtrent een faillissement. Owla was geschiedenis en ’t Bilkske weer de stille straat van weleer. Ze zijn voorgoed voorbij, de dagen waarin al die publiekstrekkers konden zeggen, “Kom gasten, we gaan spelen in ’t Bilkske!”
“Ur yezh kaer a gomzont e Brugge …” Oei, slaat het klavier van mijn pc tilt? Of was die tweede fles Bourgogne van gisterenavond de fles te veel? Maakt u zich geen zorgen, lezer, dit toetsenbord èn hij die het beroert houden het hoofd koel. Meer zelfs, samen weten ze u te verrassen met het handvol woorden dat u zonet trachtte te ontcijferen. Maar u herkende geen Engels en ook geen Frans of Duits of welke taal dan ook en dat brengt een mens algauw van de wijs, niet? Zijn het woorden uit een wellicht ver afgelegen uithoek der aarde? Soms liggen uithoeken gewoon om de hoek. Want hoe lang doet u erover om met de auto pakweg zeshonderd kilometer zuidwestwaarts te rijden? Waar aan de einder de Mont Saint-Michel opdoemt, glooit uw almaar rustiger route het pastorale Bretagne binnen. En hoor, ze spreken hier … Bretons. Enfin, sommigen althans, die hun oude taal nog machtig zijn.
De hierboven nauwgezet gespelde woorden zijn dus in ’t Bretons. Of Bretoens, hoe ze genoemd wordt maakt die taal weinig uit. Van meer belang is dat ginder achter almaar minder Bretoenen vertrouwd zijn met hun voorouderlijke moederspraak. Trouwens, Bretoens, hoeveel Bruggeling denkt u te vinden die het verstaan? Net genoeg om te kaarten? Wel was er lang geleden hier bij ons een knaap, een Jan Brito, die kreeg als kind het Bretoens met de spreekwoordelijke paplepel ingelepeld. Geboren ergens in hartje Bretagne, in Pipriac, een gehucht van een schort groot, kwam kalligraaf Jan in het toen zeer florissante Brugge terecht. Waar hij zichzelf de drukkersstiel aanleerde. Brito was één van onze allereerste drukkers. Vandaag heeft Brugge een Hotel Jan Brito en in Sint-Andries een straatje dat zijn naam draagt. En na enig zoeken vind je in ’t Provinciaal Hof een beeld dat de drukker voorstelt.
Maar wij herinneren ons vooral de ambachtelijke ‘devotie’ die wijlen Alfons Walleyn van de gelijknamige Brugse drukkerij koesterde voor zijn middeleeuwse voorganger. In Pipriac waren Alfons en zijn wederhelft bij herdenkingen van ‘hun’ drukker graag geziene gasten. Al hadden ook zij het Bretoens wellicht niet onder de knie, maar wie zijn wij om daarop te wijzen? Want laten we wel wezen, zelfs de taalvaardigheid van de meest fervente taalknobbel verdampt bij de veelheid aan talen wereldwijd. Wie ze probeert te tellen komt algauw aanzetten met een cijfer in de buurt van … zevenduizend. Geen nood, we hoeven ze niet allemaal te leren. Met één taal komen we vandaag al héél ver. Met haar prominente plek in de wereld van alledag gaat het Engels straks nog geloven dat we op weg zijn naar een soort eentaligheid.
Ontwaakt nu toch wel in mijn herinnering een zin, zeker. Een slogan, eigenlijk. Het gevleugelde ‘Spreek steeds uw taal te Brussel!’, zegt het u iets? Een oproep van toen al wie onze moedertaal koesterde bezorgd was om de dominantie van het Frans in de hoofdstad. Enfin, als Vlaming werd je aangepord om in Brussel Vlaams te spreken. Die stad en zijn inwoners legden inmiddels een lange taalweg af. Want ja, vandaag ‘spreekt iedereen zijn taal te Brussel’. Alleen zijn dat, van de Europawijk tot de Marollen, veel talen, héél veel. Brussel, het Babylon aan de Zenne.
En ons Brugge? Wandel je midden de vrolijke drukte van de binnenstad, hoor je een veelheid van soms amper thuis te wijzen talen. Toeristen, nieuwe Bruggelingen, elk heeft zijn zegje. Brugge? Het Babylon aan de Reie. Talen leg je niet zomaar het zwijgen op, de wereld blijft een boeiende smeltkroes, een kolk van woordenrijkdom. Al is het dan een kolk waarin de taal van Shakespeare bovendrijft. Dus wij maar mee murmelen met alle Engelse deuntjes die de radio ons serveert, dag in, dag uit. En in een oude lijst die ik laatst terugvond met alle langspeelplaten die ik ooit aanschafte, had het Engels ook de bovenhand. Al bevestigden een paar uitzonderingen de regel. Zoals die ene plaat, het destijds spraakmakende ‘Alan Stivell à l’Olympia’.
Alan Stivell, Bretoens muzikant, was in zijn gloriedagen ronduit een monument. We snapten van wat hij zong geen gebenedijd woord, maar lag er iets van Stivell op je draaitafel, dan telde je mee in je vriendenkring. Alternatieve folk mèt een eigentijdse draai, waarmee ons werd duidelijk gemaakt dat er meer te beluisteren viel dan Angelsaksische deuntjes. Al hadden we ook in eigen contreien zo’n roergangers, met het heir der kleinkunstenaars op elk denkbaar podium. Maar ook achter zo’n podium vond je lieden die ruimer dachten. Knapen zoals, hier bij ons in Brugge, een Jo Van Driessche.
De recente muzikale terugblik op ‘Brugge’s Festival’ in de Biekorfzaal was een terecht eerbetoon aan Jo, een ons veel te vroeg ontvallen vaandeldrager die zijn leven wijdde aan het alternatieve muziekcircuit. Het begrip ‘wereldmuziek’ was nog jong toen jaar na jaar in deze stad een ‘Brugge’s Festival’ doorging. De namen op de affiches waren veelal niet van de minste. Paco de Lucia, Madredeus, Maria Farantouri, Irene Papas, allemaal kwamen ze hier langs om Jo en ons een plezier te doen. Een waaier aan talen klonken op zijn podium. Ja, ook Engels, Jo droeg geen oorkleppen. Jo Van Driessche, op zijn manier een Alan Stivell.
Trouwens, iets zegt mij dat bij Jo thuis ook wel een keer een flard Bretoens door de boxen klonk. O ja, en bijna vergeten … ik ben u nog een vertaling verschuldigd. “Ur yezh kaer a gomzont e Brugge …” gaat over Brugge, dat had u al door. Maar wat staat er precies? Wel, we geven een Bretoen overschot van gelijk wanneer hij beweert “Ze spreken een prachtige taal, daar in Brugge …”.
Ergens langs een straat in Sint-Andries ligt, misschien jammerlijk onder een haagje van één of andere voortuin gesukkeld, een handschoen. Het is een rechterhandschoen. En zoals dat voor het merendeel der rechterhandschoenen geldt, hoort ze bij een andere, een linker. Ik ging met lichte tegenzin met Hond op pad, op zo’n dag die zijn winterfrisse karakter dankte aan een taaie, kille wind. Die wind kwam, dixit mijn vader zaliger, uit het vriezegat. Maar eenmaal en route bleek de kou nog mee te vallen en zodoende gunde ik beide handschoenen een veilig onderkomen in mijn jaszak. Bij het thuiskomen bleek dat één van hen jammerlijk overboord was gevallen. Helaas, van mijn warme, trouwe handschoen is nimmer meer gehoord. Handschoenen zijn, welja, handig. Tenminste zolang ze met z’n twee zijn. En dus wordt de rechterhandschoen gemist door haar linker zus. Mag ik hier spreken in haar naam? Hoe dan ook, zelf vind ik troost in de gedachte dat de winterdagen er stilaan op zitten. Of ben ik te voortvarend? Neen, we hebben ‘m gehad, de winter. Of toch die frisse maanden die deden alsof ze winter waren.
Ach, de seizoenen van vroeger! Het vriezen was Vriezen-met-Hoofdletter. En waaide het, dan woei het Wind-met-Hoofdletter. Was mijn vader nog onder ons, dan wist hij het zeker, de wind van weleer kwam uit een veel verder vriezegat. ’t Was in die dagen, het jaar 1963 was nog pril en mijn vaders jongste telg nog een klein prutske. In het jongensschooltje in het buitendorp zat in een hoge, houten bank dat frêle manneke. Krabbelde moeizaam met pen en vlekkerige inkt zijn eerste hoekige woordjes binnen die vermaledijde schoonschrift-lijntjes. Midden het klaslokaal stond een kolenkachel waarvan de aluminium ‘stovebuis‘ hoog boven het bord een weg naar buiten vond. De meester liet de kachel moedig ronken want buiten was het koud. Bar koud. En het sneeuwde.
Ze is altijd blijven liggen, die sneeuw, in de straten, in de dreven en op de velden van mijn kindermemorie. Opgewaaid tegen gevels van huizen en stallen, bomen en struiken. Huizenhoog, of toch in de ogen van het kleine jongetje dat ik was. En geen gracht, geen vijver of plas midden de weiden of er werd op geschaatst. Verderop, langs de Damse Vaart, trokken ze schaatsgewijs van Brugge naar Sluis. En nog verder van ons, hoog in Friesland, reden ze de Elfstedentocht. Een heroïsche editie, zou achteraf blijken. Het vroor de stenen uit de Friese grond en het ijs was weliswaar voetdik maar van slechte schaatskwaliteit. En de wind? Tja, wellicht kennen ze ginder in hun schone Friese taal ook zoiets als een vriezegat.
Jaren kwamen, winters gingen. En het jongetje groeide op. In een stad waar het water zijn schilderachtige plek opeist. En soms een keer in ijs verandert. Dan kan je de stad verkennen, wandelend of schaatsend op de reien. Wie Brugge al wat langer kent, herinnert zich, van een paar winters uit de jaren tachtig en negentig, hoe je wandelen kon van bij ’t Begijnhof tot een eind op de Langerei. Een enkele winter zelfs langs de Gouden Handrei, helemaal tot bij de Beenhouwersstraat waar je langs de trap naast de Sleutelbrug weer omhoog klauterde. Heroïsche herinneringen!
En als zo’n stunt kon in de jaren tachtig, dan zeker ook in die krakende winterdagen van 1963! Of niet? Laat ons op zoek gaan naar foto’s van toen. ’t Is op zo’n keren dat ‘beeldbankbrugge.be’ dat bulkt van de foto’s uit de oude doos, de speurder van dienst is. En wat treffen we daar? Een enkele prent van een bevroren en besneeuwd Minnewater. En eentje van ’t Stil Ende bij de Ezelpoort. Niet één foto waarop je iemand ontwaart op dichtgevroren binnenreien. Mag het verbazen? Neen, dat mag het niet en daarvoor bedachten wij een verklaring. Die verklaring ligt bij … de lamentabele waterkwaliteit van de reien van toentertijd. De Brugse reien, namelijk, waren open riolen. Geen huis langs de reien of het afvalwater – en nog wel één en ander, vraag ons niet om het te benoemen – vloeide doodgemoedereerd onze stadswateren in. Geen mens die erom zeurde, tenzij de bootjesmannen op warme zomerdagen. Dat zou rustig zo doorgaan tot de jaren zeventig, toen het reiewater gesaneerd werd, goed voor een pluim op de burgemeestershoed van Michel Van Maele. Pas vanaf toen vroor ons gezuiverde en dus koeler reiewater bij fors winterweer stevig dicht. En vind je op de hierboven genoemde site prenten met volk op het ijs in de binnenstad.
Voilà, een mijmering over de tijd toen er in de winter nog winterweer was. Maken u en ik ze ooit nog mee, echt winterse winters? Of zullen we aannemen, ons kantelende klimaat indachtig, dat het er nooit meer van komt? Het is inmiddels midden februari, we mogen het voorlopig alvast vergeten. Hoewel, momentje … Foto’s op een website, tja. Maar je eigen, zelf genomen prentjes, met op de achterzijde een paar woorden, die zoek je in een scheefgezakte kast op zolder. Kijk hier, die ene, wat onscherpe foto met wandelaars op een bevroren Brugse reie. Iemand krabbelde iets op de achterkant. Daar staat, onmiskenbaar … ‘Op de reien, 1986, zondag 2 maart’. Misschien kijk ik toch nog maar beter uit naar een paar nieuwe handschoenen.
’t Heeft vannacht gesneeuwd in Sint-Andries, onverwacht en gul gesneeuwd. Midden onze onder een witwollig deken stil geworden tuin hapt Hond uitbundig blij naar de laatste neerdwarrelende vlokken. Ravotten, baas? Wandeling?
Maar neen, baas en vrouwtje moeten zo nodig naar Roeselare. Dan ligt hier een keer zo’n plezierig pak sneeuw! Dat ze maar voorzichtig zijn, de onveilige weg op, alleen maar voor een tentoonstelling of wat het ook wezen mag. Jammer, Hond, onze toegangskaarten voor ‘Het Kunstuur’ laten ons weinig keuze, ze gelden enkel vandaag.
… de markante Jean Brusselmans.
We gingen al eerder langs bij vorige edities van ‘Het Kunstuur’, in Mechelen en Roeselare. Dus voor wie de formule niet kent, even schetsen. Een klein gezelschap bezoekers in een verduisterde ruimte. In een lichtbundel doemt één schilderij op. In die donkerte krijg je, naast het kunstwerk, het gefilmde gezelschap van iemand die kort verhaalt wat hem of haar in dat schilderij aanspreekt. Waarna het licht dooft en een ander werk belicht wordt en toelichting krijgt, soms door een bekend iemand, soms iemand ongekend. Zo passeert werk van een twintigtal schilders de revue. En ja, ’t is redelijk vertrouwde kunst van al even geleden, van ver in vorige eeuw, soms nog iets ouder zelfs. Rik Wouters, Permeke, de markante Jean Brusselmans. Of Valerius De Saedeleer, die laat ik niet onvermeld, ik smelt bij zijn melancholische wintertaferelen.
Of Valerius De Saedeleer …
Bij die schilderijen horen soms alledaagse, soms ontroerende verhalen, kunstpausen halen er ongetwijfeld hun betweterige neuzen voor op. Och wat, een kortademige vorm van kunst beleven, mag het even? Wanneer je na precies een uur de kerk verlaat – in Roeselare speelt ‘Het Kunstuur’ zich af in de ontwijde Sint-Amandskerk – is ’t namijmeren over een niet bepaald hoog gegrepen maar toch beklijvende ochtend. Over treffende belevenissen, verteld door een Frank Deboosere, een Tess Uytterhoeven of een Jo Demeyere. Maar evengoed door een gepensioneerd mijnwerker of een slagersvrouw uit de buurt.
Terug naar huis, naar Sint-Andries. Roeselare kreeg geen vlok sneeuw, vannacht, maar bij ons is ze in de voorbije uren amper geweken. Kwispelend herinnert Hond mij aan haar eis. Wandeling, baas, nu! Langs lichtjes morsige stoepen brengt het toertje ons naar het nabije bos. Onderweg kijkt Hond smalend naar mij op. Wat een idee was dat vanmorgen, sneeuwpret ruilen voor een onderbelicht museum!
Hoe vertel je een hardleerse viervoeter dat zo’n dag wèl de moeite loont? Wacht, ik weet iets! Luister, Hond, we zagen een doek, ‘Meisje met hond’, van een lang vergeten schilder. En je raadt nooit wie over dat werk vertelde. Danny Verbiest! Dè Danny Verbiest, de geestelijke vader van Samson! Je weet wel, Samson en Gert, jouw helden! Wat volgt is matig enthousiasme, merk ik. Want intussen staan we midden het bos. Hoge, donkerkale beukenstammen rijzen op boven een licht deinend sneeuwtapijt. Da’s pas een wintertafereel, baas! Gij met uw De Saedeleer! De terugweg. Hond en ik, elk diep in eigen gedachten verzonken. Ik geef haar ongelijk. Zij geeft mij ongelijk … Heb je dan allebei ongelijk of allebei gelijk?
En misschien had Godried Bomans het toch bij het rechte eind toen hij het had over geschiedenis. Godfried, altijd al de flegmatieke kwinkslager van dienst, merkte op dat we er weliswaar oeverloos over palaveren, maar per slot van rekening is geschiedenis gewoon het heden, gezien vanuit de toekomst. Breng daar maar iets tegenin. De karrenvracht verleden die de mensheid met zich meedraagt, wàs ooit gewoon het moment ‘nu’. Meer zelfs, een aaneengesloten rij van momenten ‘nu’. Heeft ‘nu’ een meervoud? En laten we wel wezen, het gros van die tijd vulde zich met doordeweekse alledaagsheid. Niks om over naar huis te schrijven, laat staan om er geschiedenisboeken mee te vullen. Memorabele momenten? ’t Zijn naalden in de hooiberg die we tijd noemen. En toch, telkens zich iets minder alledaags aandient, overvalt ons de koorts van het moment met een onvermijdelijke opstoot van overroepen conclusies. Waw, zo’n uitzonderlijk gebeuren, dat wij dit mogen meemaken! Wat ons hier overkomt, dat blijft voor eeuwig in het geheugen der mensheid gegrift!
Wat ons hier overkomt, dat blijft voor eeuwig in het geheugen der mensheid gegrift!
Vorige week liet ondergetekende, meestal niet de meest geestdriftige tv-kijker, zich gedurende een paar etmalen betrappen op een bovengemiddeld aantal uren voor de buis. Het leerde hem enkele dingen. Zo onder meer omtrent de alomtegenwoordigheid van het begrip ‘historisch moment’. Het weekend leek er zowaar een vrolijke aaneenschakeling van.
Het begint op zaterdag. We hebben een nieuwe regering, klinkt het bij Kathleen Cools die ons doorverwijst naar haar collega Bart Verhulst. Die gooit de kersverse eerste minister meteen de vraag voor de voeten of hij zijn premierschap als Vlaams-nationalist ook, zoals velen … historisch vindt. Later die avond. Een liedjesprogramma loopt op zijn eind. Peter Van de Veire kondigt winnaar Red Sebastian aan met de gevleugelde uitspraak ‘En geniet nog één keer mee met de winnaar van Eurosong 2025, dit is historisch!” Zondagmiddag. Op een mijnterril ergens in ’t noorden van Frankrijk rijden coureurs zich uit de naad en in het zweet. Mathieu van der Poel is er als eerste vanaf en dat levert hem de trui van wereldkampioen op, voor de zevende keer. Een respectabele prestatie die hem weliswaar is voorgedaan, zo verneemt de kijker, door de betreurde Erik De Vlaminck. Maar dat belet de presentator niet om te juichen dat Mathieu hier een historische prestatie levert.
Ludwig dweept met Napoleon …
De eretitel ‘historisch’ staat in de aanbieding? Dan is ’t nu aan ons om ook een paar geschiedenisprijzen uit te delen. Laten we het niet ver zoeken en het ook gewoon houden bij coureurs, muzikanten en politiekers. Volgt u ons in verhalen over een muzikant die zich ergert aan een zelfvoldaan leider, een dictator die door een topsporter voor schut wordt gezet en een muziekmaker met een milde kijk op het sportleven. Het eerste voorval is u misschien verteld, destijds in de les Muzikale Opvoeding. Ludwig van Beethoven is als componist goed bezig en daarenboven met artistieke onstuimigheid enthousiast over wat zich recent in Frankrijk afspeelt. De revolutie van het volk! Een nieuwe sterke man, Napoleon, zal daar krachtig orde op zaken stellen.
Ludwig dweept met Napoleon, dus het mag niet verbazen dat hij zijn jongste symfonie, zijn derde, opdraagt aan de Redder des Volks. In zelfzekere letters schrijft hij ‘Napoleon’ op het titelblad van zijn partituur. Maar dan verneemt hij dat Bonaparte zich zopas tot keizer liet kronen. Ludwig is verbolgen, gedegouteerd om zoveel grootheidswaanzin. Napoleon zal het nooit vernemen, maar het grote genie Beethoven doorstreept op zijn partituur met zoveel gramschap de letters ‘Napoleon’ dat het papier er moet aan geloven. Een historische doorhaling! Omtrent sport en leiderschap, een tweede historie. Het jaar is 1936, ’t is zomer in het Berlijn van de Olympische Spelen. Voor de almaar meer macht opeisende Grote Roerganger, Adolf Hitler, zijn de Spelen de gedroomde kans om zijn nationaalsocialistische ideologie in het zonnetje te zetten. Op de spelen zal het superieure ‘Arische Ras’ zegevieren, dat staat vast!
En een lied van ’t Zesde Metaal, het groepje van Wannes Cappelle.
Dat draait enigszins anders uit. De zwarte Amerikaan Jesse Owens gaat met vier gouden medailles naar huis. Zijn vlasblonde, Duitse tegenstander Carl Ludwig ‘Luz’ Long moet vrede nemen met één zilveren. Wat geenszins het blijvend wederzijds respect tussen Long en Owen in de weg staat. Een historische kameraadschap. Het laatste memorabele verhaal waar ik in volle overtuiging de term ‘historisch’ op plak is van muziek en … wielrennen. ‘Ploegsteert’ is een dorp. En een lied van ’t Zesde Metaal, het groepje van Wannes Cappelle. Ze zijn u bekend, de West-Vlaamse woorden die Wannes koos om te verhalen over het vallen en opstaan in coureur Frank Vandenbroecke’s leven. In ’t leven, tout court.
Zullen we bovenstaande historische eretitels uitdelen op een Grand Gala, volgestouwd met Bekende Vlamingen? Laat maar. ’t Gaat om dingen die er toe doen. Lichtpunten hoeven geen spotlights.
Die winterse vooravond scheert vanop de Spiegelrei een schrale oostenwind over het godverlaten Jan van Eyckplein. Een jongen die zich, warm ingeduffeld, vanuit de bibliotheek in het Tolhuis naar de Academiestraat haast is er het enige spoor van leven. De knaap komt wel vaker langs in de stadsbib. Haalt er wat boeken en een paar langspeelplaten. Maar ditmaal houdt hij het bij één enkel boek, een dichtbundel. Want sinds deze zomer is hij helemaal in de ban van alles wat met poëzie van doen heeft. Onze leraar Nederlands gunt schrijvers en hun boeken hun terechte podium. Maar het plegen van gedichten is in die mens zijn ogen toch eerder onderaanneming. Spelling, ja, daarover zeurt hij tot in den treure, meent deze leerling bij wie al die strakke richtlijnen een lichte weerzin oproepen. Ach, kon schrijven maar zonder al die regelgeving, ’t zou aangenaam zijn. Wie maalt nu om een foutje meer of minder? ‘Jouw ogen’ of ‘jou ogen’, in een goed gedicht blijven ze even schoon, toch? Weet hij veel dat zijn roekeloosheid omtrent spellingsdiscipline hem zal blijven achtervolgen. Tot veel later zelfs, bij het schrijven van blogverhalen.
Dichtkunst, daarin schuilt ware scheppingskracht, weet de jonge gast met stellige zekerheid! De voorbije maanden doorploegde hij wat bundels en zodoende verkeert de overmoedige adolescent – pleonasme! – in de waan dat hij kenner is van dichters en hun creaties. Tot nu. De dichtbundel die hij meenam, ‘Oostakkerse gedichten’ staat er op de voorkaft en de naam van de schrijver, Hugo Claus. Oostakker? Een plaatsnaam die herinneringen oproept aan een Lourdesgrot uit zijn kinderjaren. De jongeling, door tochtige winterstraten op weg naar huis, wat verwacht hij van zo’n boek? Dat het hem helemaal uit zijn poëtische lood zal slaan, daar heeft hij nog geen weet van.
Danig in bewondering voor Herman de Coninck, in die dagen de ongekroonde koning van Dichtersland van wie het schijnbaar achteloos woordenspel vlotjes wegleest, wacht deze jongen een soort poëzie waarbij je best even gaat zitten. We schrijven midden jaren zeventig en ‘Oostakkerse gedichten’ is al van heel wat tijd geleden, maar voor het pas onlangs door de angel der dichtkunst gestoken jongmens is dit een openbaring. Claus’ overdaad aan eigenwijze woordwendingen, klankverbindingen en een ontembare verbeeldingskracht. De wellust druip tussen de zinnen door, wat binnenkomt bij een jongeman die het leven nog volop aan ’t verkennen is. Wordt hij door de dichter met zijn raadselachtige, copieuze beeldtaal om de tuin geleid? Te veel woordenweelde voor één bundel, je wordt er stil van.
In late uurtjes leg je de dichtbundel op je nachtkastje en weet, poëzie zal nooit meer zijn als voorheen. En al helemaal niet wanneer weinig later één van je helden, het rebels aanstormende dichterstalent Jotie ’t Hooft, hier in Brugge in een kille kamer in de Meestraat, aan zijn zielig einde komt. Een overdaad aan verdovende dingen. Jotie was van de Doors en van Lou Reed. En als dichter een soort tragische bohemien-Herman-de-Coninck. Daar kijk je als opgroeiende gast makkelijk naar op. Al had Jotie ongetwijfeld smalend neergekeken op de burgerlijke levensweg die je inmiddels op ging. Maar de tijd neemt je mee, verder op die geplaveide levenswandel die je koos. Trouwens, er is meer onder de zon dan poëzie, al kruist dat woordenwonder nog af en toe je pad. Leid je bezoekers door Brugge, dan verzin je graag een ommetje onder de arcaden achter de stadshallen. Waar je je volgelingen wijst op de warmhartige verzen van Jan van der Hoeven die in vijf talen en evenveel kalligrafische letterstijlen tussen de kruisribben kronkelen. Verder op zo’n wandeling wacht Guido Gezelle jullie op bij de Onze-Lieve-Vrouwekerk. Gezelle was dan wel geen Claus, maar zijn ‘Dien avond en die roze’ ging in zijn tijd ook over de tong. En terwijl de meeste rijmelaars van zijn generatie compleet door de mand vallen, krijgt Gezelle’s oeuvre nog altijd alle respect en aandacht. Laatst nog, met die markante expositie in de Biekorf. Al leert een affiche uit je collectie dat de dichter ook wel een keer mag opdraven voor minder poëtische projecten. Gezelle verkoopt goed, zeg maar. Ooit komt het ervan, in één van de niet meer te tellen chocolade-etalages in de Gouden Driehoek een fondant versie van zijn standbeeld.
Maar je zet met je gezelschap en andere verhalen je rondleiding verder. Het Brugse dichtersgild van vandaag, Marieke De Maré, Peter Verhelst of ons aller Delphine Lecompte laat je onvermeld, je kan niet elke Bruggeling benoemen. De gidsbeurt zit erop en thuis aan je schrijftafel wacht nog een blogverhaal. En heel af en toe laat je je zowaar betrappen op een karamellenvers. Zoals onlangs, bij de jaarwende, eentje voor al wie jou na aan het hart ligt. Al doe je het kleinood pas op de post nadat je het voorlegde aan je wederhelft. Trouw als levensgezel èn op zo’n keren ook als gelegenheidscorrector. Het vers mag er zijn en het staat er voorwaar foutloos. Dat je je schrijvend wat nonchalante slordigheid kunnen permitteren! Dichten zonder je … zorgen te maken om spelling, een voorrecht! Vreest verder niet, stadsgenoten, het ambt van stadsdichter laat deze ouwe jongen aan zich voorbijgaan. Voor die stiel, zo vermoedt hij, is spellingstalent gewenst, zodus. Dus neen, nooit zal een chocolade versie van zijn tronie de etalages van de Katelijnestraat sieren. Al is dat veeleer een troostende gedachte.
De jaarlijkse Poëzieweek, van donderdag 30 januari tot en met woensdag 5 februari, met op donderdag Gedichtendag in de Biekorf-bib … https://brugge.bibliotheek.be/gedichtendag
Zo alomtegenwoordig het modewoord ‘comfortzone’ anno 2025 is, zo weinig komt het in de jaren zestig voor in de dagdagelijkse spreektaal. En nochtans, in de zomer van 1967 waagt Salvatore Adamo zich met het uitbrengen van zijn nieuwe single een behoorlijk eind buiten zijn comfortzone.
Sinds kort tot tieneridool gebombardeerd, brengt een opeenvolging van verrassende successen de jonge Belg met Italiaanse roots zelfs op het podium van l’ Olympia, hoofdaltaar van het Franse chanson. En wat meer is, nog voor hij Parijs verovert, komt hij ook een paar keer hier bij ons langs. Voor een optreden in Oostkamp en een tweetal avonden in de ‘volksschouwburg’, da’s de Gilde in de Oude Burg. Een zaal met een weliswaar net iets bescheidener status dan l’ Olympia, doch we vermelden ze toch maar.
… bron: Erfgoedbrugge.be
Want ‘Tombe la neige’, ‘Vous permettez, monsieur’, ‘Quand les roses’, ze worden ook hier bij ons gesmaakt. Klassiekers zouden het worden. En de zanger een blijver. Maar voor het in stand houden van zo’n status is op zeker spelen aangewezen. En net nu komt Salvatore op de proppen met ‘Inch’ Allah’.
Hij schrijft het in de zomer waarin het Midden-Oosten zich onderdompelt in het kolkende geweld van de Zesdaagse Oorlog. Israël en zijn vijandige buurlanden staan in vuur en vlam. Salvatore Adamo bezingt, op een melodie waarvan je het tegelijk warm en koud krijgt, wat voor drama zich afspeelt voor wie daar tracht te overleven, in Israël. Al is zijn lied – ‘Inch’ Allah’ is het moslim-equivalent van het ‘Als ‘t God belieft’ van onze grootouders – vooral een oproep voor vrede. Zijn poëtische woordkeuze maakt indruk. Maar zorgt meteen ook voor polemiek. In de Arabische wereld wordt Adamo’s lied verguisd. Focust de zanger niet uitsluitend op het lijden van het Joodse volk?
Adamo bekent in latere interviews dat hij in de knoop ligt met zijn eigen tekst. Want wie zijn bewoording in vraag stelt heeft geen ongelijk, realiseert hij zich. Al doet de tijd die voorbijgaat niets af van de kracht die uitgaat van het lied.
Helaas zorgt die voorbijgaande tijd evenmin voor het uitklaren van wat zich afspeelt in de brandhaard die Midden-Oosten heet. En dus komt de zanger, ouder geworden en wijzer, er op een dag toe om zijn beklijvende boodschap te verrijken met een paar genuanceerde woorden … “Requiem pour toutes les âmes de ces enfants, ces femmes, ces hommes tombés des deux cotés du drame assez de sang, Salam, Shalom!” Onder meer een aangrijpend duet met onze betreurde landgenote Maurane, die het net als Adamo maakte bij onze zuiderburen, is daar getuige van, ook vandaag nog. Vandaag, nu hier en daar aan Brugse ramen en aan ramen op veel andere plaatsen een duif opvliegt midden een boodschap. ‘Peace’ staat er en ‘now’. Met minder woorden, dezelfde boodschap als die van de zanger, lang geleden. “Ach, naïevelingen,vrede,dat vergt bewapening!Veel wapens!Dure!” Vrede … Vrede is een klein meisje, doelloos dwalend door een tot puin herleide stad. Ergens in het Midden-Oosten.
Salvatore Adamo ontving zopas een ‘Lifetime Achievement Award‘. Adamo en Maurane … https://www.youtube.com/watch?v=VtosoG-Dx1w – met excuses omtrent de bij Youtube onvermijdelijke into-promoclip … –
Waarom wij hier in alle talen zwegen over James Ensor, de man waarrond het voorbije jaar zoveel te doen was? Omdat u en ik geen krant konden openslaan, geen radio of tv zijn ding laten doen, laat staan een museum binnen wandelen zonder dat James om de hoek kwam kijken. Daarom. En ja, nu ‘zijn’ jaar erop zit, komen wij op de proppen met een Ensor-bijdrage. Niet met één verhaal, maar – schildersjargon – met een heuse triptiek. Drie invalshoeken, zeg nog een keer dat we Ensor niet genegen zijn.
2004 – Een Brugse crowdfunding voorde aankoop van een Ensor.
Eerste zijpaneel – Lang leve de kringwinkel! Er beweegt iets in kringwinkelland. Iets? Een revolutie is daar gaande! Tweedehands is het nieuwe nieuw! Wil je trendy voor de dag komen, pak je trots uit met spullen die een verleden met zich meedragen. Ontwaar je op je koopwaar hier of daar toch een vaag vlekje? Een lichte verkleuring? Geen nood, wat eertijds als ‘slijtage’ werd afgedaan, kennen we vandaag als ‘patina’, een soort eretitel. En de knapen en deernen die zo’n doorverkoopwinkels runnen zijn ook niet van gisteren. Aan verkooppunten geen gebrek! ’t Rad, van ouds een begrip in het Brugse, met een vestiging in Sint-Kruis èn eentje in Sint-Andries. En laatst met een opstart in ‘t Zilverpand. Dat winkelcentrum is al even op zoek naar een nieuw elan en wie weet, helpt zo’n tweedehandszaak wel een handje. Enfin, in dit geval een tweedehandje. Ook recent is hun winkel in Zeebrugge, op de Seafront-basis van de oude vismijn. Tot een tijd geleden kon je daar een bejaarde duikboot verkennen, weet je nog? Dàt was nog een keer recyclage! Maar ook in die nieuwe vestiging vind je altijd wel iets onverwacht.
Wie af en toe door de Smedenstraat passeert, weet van de Oxfam-winkel daar. Nog een plek waar je gebruikte spullen aanschaft. En ’t is voor occasiezoekers fijn rondhangen in de Langestraat. Ligt die – met wat goeie wil – niet in het verre verlengde van de Steenstraat? Tegenover het voorspelbare van onze moeder der winkelstraten is de Langestraat de kassei geworden verademing! Waar we ons als consument een schoon geweten kopen met de aanschaf van brocante, krassende grammofoonplaten of beduimelde boeken. Heerlijk toeven! En wie zal uitsluiten dat je er op een dag niet de vondst van je leven doet? Een Ensor, ik zeg maar wat. Charlotte kan het weten …
Tweede zijpaneel – Lang leve Charlotte! Het vergt weinig moeite om het voor je te zien. Een zolder. Rommel, veel rommel. Oma gaat naar ’t woonzorgcentrum en wij ontruimen haar woonst. We gaan er met de grove borstel door, zoals dat gaat op zo’n keren. Kaders? Opa en oma hun trouwfoto, één van ons neemt hem mee, ge gooit niet alles weg. Maar al dat andere? ‘Huisje op de heide bij zonsondergang’ en ‘Zigeunerjongetje met betraande wang’? En die andere, die prent. Och ja, in de kringwinkel weten ze daar weg mee. Hoewel, ze hebben daar zeker en vast stapels zo’n rommel. Verderop, de kringwinkel. Charlotte heeft een opdracht. Zij neemt onder handen wat binnenkomt. Of er soms iets bij zit dat in waarde uit de toon valt. Kijk, deze tekening. Wie ze op papier heeft gezet, weet wat James Ensor deed met maskers en zo. Aan de kant zetten, toch maar. Een paar dagen gaan voorbij. En iemand die iets kent van James Ensor. Iemand die vaststelt wat je amper voor mogelijk houdt. Dit ís een Ensor! Een koperets, weliswaar, dus er werden meerdere afdrukken van geperst. Maar wel in opdracht van de grootmeester, die ze in potlood handtekende. Een paar weken gaan voorbij. Met terecht kabaal wordt in het Antwerpse KMSKA een ets onthuld van James Ensor. Met dank aan een jongedame van een kringwinkel in de buurt. Zij had een opdracht. Ze ging ervoor. Lang leven Charlotte!
Middenpaneel – Weg met Ensor! Het jaar van James Ensor, 2024. Omdat hij vijfenzeventig jaar geleden overleed. Groot kunstenaar, zonder meer. Meer, alleszins, dan de maskers waar hij tot in den treure mee vereenzelvigd wordt. James’ vakkennis staat buiten kijf, zie zijn portretten en stillevens. Maar toch torent het cynische van zijn verwrongen maskermensen uit boven dat vakmanschap. En alleman is in de wolken om het oeuvre van de meester. Alleman?
Een jaar lang vroeg ik mij af wat mij weerhield om mee te gaan in dat feest. Een terughoudendheid die ik, heus waar, al die tijd niet kon thuiswijzen. Tot ik, louter toevallig, twee datums naast mekaar zag verschijnen. De geboortedatum van Ensor en die van Henri de Toulouse-Lautrec, 1860 en 1864. Dàt was het! Generatiegenoten, in leeftijd amper vier levensjaren van mekaar verwijderd. En allebei een beladen kijk op mens en wereld torsend. James hier in de straten van Oostende, Henri tussen de hoertjes van Montmartre. Maar hoe we kijken bepaalt wat we zien. Bij Ensor en Toulouse-Lautrec heeft die blik met betrokkenheid van doen. Interpreteer ik hier één en ander verkeerd, vergeef mij dan mijn ongeschoolde kijk op kunst.
Toulouse-Lautrec stond, met al zijn fysieke beperktheid en tragische lotsbestemming, zelf midden het Parijse nachtleven dat hij in beeld bracht. ’t Is waar, net als Ensor toonde hij wat onvolkomen is, het hypocriete ook. Maar hij maakte er deel van uit, leek hij toe te geven. Terwijl Ensor … stond die niet veeleer vanop de stoep toe te kijken naar de carnavalstoet van het leven? Zijn spot – minachting? – mist het inlevingsvermogen van de Parijzenaar. Kortom, de betrokkenheid waar Henri de Toulouse-Lautrec toe in staat lijkt, die mis ik bij Ensor. Mag het? Of laat deze knaap zich al te makkelijk leiden door de affiches waaraan de Franse schilder voor een flink deel zijn status dankt? Weg met Ensor?
Ach, stel, deze afficheverzamelaar is in de weer in een kringwinkel. Zoals Charlotte. En stel, op een keer vindt hij een tekening. Ensor? En daarnaast, een authentieke litho-affiche van Henri de Toulouse-Lautrec. Eén ervan mag hij houden voor zichzelf. Raad eens?
De ‘voetwassing’, zegt het u iets? Een bolwassing, ja, daar hebben u en ik weet van. Of ervaring mee, laten we dat hier even in het midden. Wie daarnaast ook het begrip ‘voetwassing’ herkent, die is óf al enigszins op leeftijd óf een trouw kerkganger. Een combinatie van beide is mogelijk. Mijn schoonvader zaliger deed zowat elk jaar mee aan de voetwassing. Mijn schoonvader, namelijk, was een man van parochie en wekelijkse zondagsmis. En dus trof je hem op Witte Donderdag – voor de ketters onder ons, de donderdag voor Pasen – in de kerk bij dat markante ritueel. Duiding? Hier komt ze. Het laatste Avondmaal, u weet wel, Da Vinci maakte er een niet onaardig schilderijtje van, Jezus van Nazareth en zijn volgelingen. Waarom met z’n allen aan één kant van de kamerbrede tafel? In de bijbel vind je daar niets over.
Wat er wel in staat, is dat Jezus die avond met een kom water kwam aanzetten om de voeten van zijn apostelen te wassen. Ja, u denkt net als ik aan de shoe shine boys die we kennen van grijze foto’s uit het Amerika van lang geleden. Maar ’t zit eigenlijk zo, in het stoffige land waar Jezus leefde en waar men veelal op sandalen liep, hoorde je als gastheer bij het verwelkomen van je bezoekers hun voeten te wassen. Ik stel mij voor dat rijke lieden daarbij niet zelf de handen uit de mouwen staken, ze hadden daar personeel voor. U hebt het door, de man van Nazareth gaf zijn discipelen een lesje in nederigheid. Als verwijzing naar die boodschap wast de priester nog altijd elke Witte Donderdag de voeten van twaalf van zijn parochianen. Het ritueel werd vooraf afgesproken, dus je kan ervan op aan dat mijn schoonmoeder erop toezag dat manlief die ochtend frisse sokken aan trok.
Dat jaarlijkse partijtje voetwassen, zo leert ons een recente tentoonstelling, wordt ook in pauselijke kringen in ere gehouden. “Kant voor de pausen” is een kleine maar opmerkelijke expositie in het Kantcentum, in de Balstraat is dat de achterbuur van de Jeruzalemkapel. Het Vaticaan geeft daartoe een hoogst markant stapeltje archiefstukken in bruikleen. Midden de vaste collectie van het Kantcentrum pronken vitrinekasten met eeuwenoude documenten die voor het eerst het daglicht zien. Een soort offertes waarop met een zegelstempel staaltjes Vlaamse kant zijn vastgemaakt. Het komt erop neer dat pausen en hun entourage schaamteloos pronkten met prestigieuze pracht, en kant van bij ons hielp daarbij. Droeg Jezus destijds bij die oer-voetwassing een met frêle kant afgeboorde schort? De kans lijkt ons eerder klein, maar daar veegden de pausen van weleer vrolijk – jeu de mots! – hun voeten aan! In de achttiende eeuw was Vlaamse kant dè veruiterlijking van rijkdom en zodoende vind je in het Kantcentrum ook een pauselijk formulier dat verwijst naar de pauselijke voetwassing mèt erop gekleefd een kantstaaltje. Terloops lees je ergens in de expositie dat ze vanuit Rome ook wel eens kant bestelden om lakens en hoofdkussens af te boorden. En bedenk je … mocht dat Roomse beddengoed kunnen spreken … Om maar te zeggen, op soberheid lieten de pausen van die dagen zich nimmer betrappen. En wat gebeurde als het in Rome pretentie regende? Dan druppelde het hier bij ons. Zo bijvoorbeeld ten huize van ons aller bisschop Hendrik-Jozef van Susteren. Hij liet zijn zomerverblijfje, kasteel Rooigem op Sint-Kruis, uitbouwen tot een klein Versailles. En was niet te beroerd om voor zichzelf een pronkerig praalgraf te bestellen. Na de sloop van Sint-Donaas op de Burg, waar hij begraven lag, verhuisde zijn monument naar Sint-Salvator. Daar ligt nog altijd een marmeren bisschop te pronken als een zonnekoning. Het woord ‘vadsig’ loert om de hoek. Zijn opvolger, Jean-Baptiste de Castillion, wou niet onderdoen. Vond naast zijn job als bisschop ook tijd voor het schrijven van ‘geleerde boeken’ en … gitaar spelen in zijn statige herenwoonst in de Heilige Geeststraat, vandaag is dat een hotel dat zijn naam draagt.
Waren die knapen dan niet begaan met hun medemens? Toch wel. Het lot der armen was dan wel de Wil Gods, het bood de gemijterde heren ook de kans om met weldadigheid hun hemel te verdienen. Daar lijken ze redelijk gerust op, zoals ze daar na een luxueus leventje toch maar goed doorvoed en zelfvoldaan uitrusten op hun praalgraf, de deugnieten.
Fratsen die bisschoppen uithalen, in Brugge weten we er één en ander van. Maar da’s misschien voor een andere keer. Want neen, de ene bisschop is de andere niet. Zo was er eens eentje die uit een ver land naar hier kwam om ons te vertellen over zijn idealen. Kort na zijn bezoek aan Brugge werd hij vermoord. Want Óscar Romero, zo heette de man, kwam op voor wie onderdrukt werd en in dat Zuid-Amerikaanse land van hem deed je dat niet ongestraft. Romero-dag was in Brugge lang een jaarlijks actiemoment waarop de visie van Romero werd uitgedragen. En in de achtertuin van de Gilde aan de Oude Burg stond een boomstronk die Romero en zijn strijd in herinnering bracht. Maar de Gilde, bakermat van de christelijke arbeidersbeweging in deze stad, is verkocht. Ze zijn er aan ’t verbouwen, er komen flats. En het beeld, wat is er van het boombeeld geworden? Navraag bracht ons bij het spijtige nieuws.
De houten sculptuur bleek na al die jaren in weer en wind aangetast door één of andere indringer waartegen boomstammen niet bestand zijn. Weg, houten Óscar Romero. Komt ervan als je niet uit marmer bent opgetrokken. Blijft over, Romero’s kijk op de wereld. De woorden konden van hem zijn, maar kwamen uit de mond van een andere kritische bisschop uit hetzelfde werelddeel, Dom Helder Camara … “Geef ik de armen brood, noemen ze mij een heilige. Vraag ik waarom de armen geen brood hebben, noemen ze mij een communist.” Bisschop zijn, je kan er alle kanten mee op. Vorige week was ik in Sint-Salvator. Het hoofdaltaar wordt er geflankeerd door twee corpulente, gesculpteerde levensgenieters. Ontwaar ik op hun somptueuze klederdracht iets van vakkundig gekloste kant? Als ’t waar is wat die snoepers geloofden, komt er ooit zoiets als een Dag des Oordeels. Wat hen te wachten staat? Een bolwassing, op zijn minst.
Liefste Brugge, het laat zich raden dat ik u verras met dat hoogdravend adjectief in bovenstaande aanspreking, maar dit is nu eenmaal een nieuwjaarsbrief. En in een schrijverij van die aard is ‘liefste’ op zijn plaats, herinner ik mij maar al te goed van de zinnetjes die ik als klein manneke in zo’n brief bijeen moest krabbelen. Foutloos en zonder ook maar één doorhaling, een karwei. Om ze dan met knikkende knietjes voor te lezen, die zinnen, met rondom mij zwijgende volwassenen die van boven hun bril op mij neerkeken, een soort keuringsdienst. En toch. Toch zou ik er een stukje jaar voor over hebben om nog één keertje zo’n tekstje voor te dragen. Maar de toehoorders van toen, ze zochten andere werelden op. Keerden ze terug, dan trokken ze grote ogen bij het zien van de wereld waarin wij vandaag leven.
… u koestert graag de dingen die blijven, hé.
Maar ik kan het schrijven niet laten en omdat ge mij al bij al dierbaar zijt, richt ik mij dan maar tot u, Brugge. Met zo’n ouderwetse brief die het nieuwe jaar aankondigt. ‘k Weet het, doorgaans bent u niet zo opgezet met nieuwigheden, u koestert graag de dingen die blijven, hé. Daar is weinig mis mee, maar ooit was dat anders. In verre eeuwen was u trendsetter, zonder meer. Overal in de toenmalige wereld sprak men van een Jan van Eyck of een Hans Memling, artistieke nieuwlichters die hier bij ons ’t schoon weer maakten. En zelf pakte u uit met gotiek, de hypermoderne nieuwbouw van die dagen. Met een stadhuis om naar op te kijken en met kerkgebouwen vol grensverleggende kunst. Brugge en nieuwigheden, ze gingen hand in hand. En verwees ook uw stratenpatroon van toen niet naar uw lichte voorkeur voor het nieuwe? U verzon een Nieuwe Gentweg en een Verbrand Nieuwland. Een heuse Nieuwstraat zelfs, en wedden dat onder het plaveisel van het Jan van Eyckplein nog restanten rusten van uw middeleeuwse Nieuwjaarsbrug?
… dat onder het plaveisel van het Jan van Eyckplein nog restanten rusten van je middeleeuwse Nieuwjaarsbrug?
Maar de tijd deed wat hij altijd doet, verder gaan, en Brugge miste de boot. De boot, want het Zwin was niet meer bevaarbaar en de scheepvaart vond zijn weg naar Antwerpen en later werden vanuit weer een andere haven, Amsterdam, de zeven wereldzeeën bevaren. Bij die behoorlijk roofzuchtige tochten werden kolonies gesticht met ook weer nieuwe namen. Hoewel, nieuw. Veelal namen waar het heimwee vanaf droop. Nieuw Amsterdam werd dan later wel New York, maar ook die naam bleef verwijzen naar het Avondland. En er was La Nouvelle Orleans dat zich vandaag New Orleans laat noemen. Dat is genoemd naar de graaf van Orleans, maar dus evengoed naar de Franse stad. En zo kunnen we nog wel even doorgaan, langs Nieuw-Zeeland en New South Wales en Nova Scotia en nog wat geografische nieuwigheden. Telde Brugge in die kolonietijden nog mee, dan stichtte men ongetwijfeld ergens op de aardbol een Nieuw Brugge, maar we moeten het doen met ons eigen oude stadje.
De komst van het concertgebouw …
Maar wacht, bij elk nieuw jaar hoort een goed voornemen. We bouwen geen nieuw Brugge, het oude gaat nog wel even mee maar als we dat nu een keer grondig renoveren? Renoveren, wat renoveren? Wel, beginnen met de manier waarop we naar onszelf kijken lijkt een aanzet. Laat onze stad zich nieuwe vragen stellen. Hoe hij zijn bezoekers verder laat kijken dan hun chocoladeneus lang is, ik noem maar wat. En voor één sport twee stadions bouwen, of dat echt wel steek houdt. Of zijn bewoners heus nog jaren moeten doen alsof ze trots zijn op zeezoogdieren in een zwembad. En hoe dat zit met die tienduizenden auto’s die in zijn haven dag in dag uit van een boot rollen, klaar om wereldwijd files te vervoegen. Of we weten wat we willen, mobiliteit of elk onze eigen auto. Wat met een haven, waar luxebezoekers van luxeboten stappen terwijl vlakbij, in verscholen hoeken, sjofele lieden dromen van de overkant. En – taai stokpaardje van ondergetekende – of die stad van ons het aandurft om bij een volgende Triënnale al zijn grijze standbeelden een zomer lang op stal te zetten en hun sokkels te benutten voor kunst van nu. Nadenken over een nieuwe stad … iets voor een nieuw stadsbestuur? U zette al eerder stappen, Brugge. De komst van het Concertgebouw, weet u nog? Een zelfzeker uitroepteken midden een brave nieuwjaarsbrief! En ook dit jaar verheft zich tussen uw baksteengevels en dakpandaken een gloednieuw uitroepteken. BRUSK laat zijn naam met hoofdletters schrijven, dat schept verwachtingen. Wie weet, wordt de invulling van dat tentoonstellingsgebouw, hopelijk ook voor de Bruggeling in de straat, de aanzet tot een ècht Nieuw Brugge! In afwachting wens ik u, stad van mij, een gelukkig nieuwjaar. U en de lezer van deze brief. Uw kapoen, Pol
