Waarom wij hier in alle talen zwegen over James Ensor, de man waarrond het voorbije jaar zoveel te doen was? Omdat u en ik geen krant konden openslaan, geen radio of tv zijn ding laten doen, laat staan een museum binnen wandelen zonder dat James om de hoek kwam kijken. Daarom. En ja, nu ‘zijn’ jaar erop zit, komen wij op de proppen met een Ensor-bijdrage. Niet met één verhaal, maar – schildersjargon – met een heuse triptiek. Drie invalshoeken, zeg nog een keer dat we Ensor niet genegen zijn.
2004 – Een Brugse crowdfunding voorde aankoop van een Ensor.
Eerste zijpaneel – Lang leve de kringwinkel! Er beweegt iets in kringwinkelland. Iets? Een revolutie is daar gaande! Tweedehands is het nieuwe nieuw! Wil je trendy voor de dag komen, pak je trots uit met spullen die een verleden met zich meedragen. Ontwaar je op je koopwaar hier of daar toch een vaag vlekje? Een lichte verkleuring? Geen nood, wat eertijds als ‘slijtage’ werd afgedaan, kennen we vandaag als ‘patina’, een soort eretitel. En de knapen en deernen die zo’n doorverkoopwinkels runnen zijn ook niet van gisteren. Aan verkooppunten geen gebrek! ’t Rad, van ouds een begrip in het Brugse, met een vestiging in Sint-Kruis èn eentje in Sint-Andries. En laatst met een opstart in ‘t Zilverpand. Dat winkelcentrum is al even op zoek naar een nieuw elan en wie weet, helpt zo’n tweedehandszaak wel een handje. Enfin, in dit geval een tweedehandje. Ook recent is hun winkel in Zeebrugge, op de Seafront-basis van de oude vismijn. Tot een tijd geleden kon je daar een oude duikboot verkennen, weet je nog? Dàt was nog een keer recyclage! Maar ook in die nieuwe vestiging vind je altijd wel iets onverwacht.
Wie af en toe door de Smedenstraat passeert, weet van de Oxfam-winkel daar. Nog een plek waar je gebruikte spullen aanschaft. En ’t is voor occasiezoekers fijn rondhangen in de Langestraat. Ligt die – met wat goeie wil – niet in het verre verlengde van de Steenstraat? Tegenover het voorspelbare van onze moeder der winkelstraten is de Langestraat de kassei geworden verademing! Waar we ons als consument een schoon geweten kopen met de aanschaf van brocante, krassende grammofoonplaten of beduimelde boeken. Heerlijk toeven! En wie zal uitsluiten dat je er op een dag niet de vondst van je leven doet? Een Ensor, ik zeg maar wat. Charlotte kan het weten …
Tweede zijpaneel – Lang leve Charlotte! Het vergt weinig moeite om het voor je te zien. Een zolder. Rommel, veel rommel. Oma gaat naar ’t woonzorgcentrum en wij ontruimen haar woonst. We gaan er met de grove borstel door, zoals dat gaat op zo’n keren. Kaders? Opa en oma hun trouwfoto, één van ons neemt hem mee, ge gooit niet alles weg. Maar al dat andere? ‘Huisje op de heide bij zonsondergang’ en ‘Zigeunerjongetje met betraande wang’? En die andere, die prent. Och ja, in de kringwinkel weten ze daar weg mee. Hoewel, ze hebben daar zeker en vast stapels zo’n rommel. Verderop, de kringwinkel. Charlotte heeft een opdracht. Zij neemt onder handen wat binnenkomt. Of er soms iets bij zit dat in waarde uit de toon valt. Kijk, deze tekening. Wie ze op papier heeft gezet, weet wat James Ensor deed met maskers en zo. Aan de kant zetten, toch maar. Een paar dagen gaan voorbij. En iemand die iets kent van James Ensor. Iemand die vaststelt wat je amper voor mogelijk houdt. Dit ís een Ensor! Een koperets, weliswaar, dus er werden meerdere afdrukken van geperst. Maar wel in opdracht van de grootmeester, die ze in potlood handtekende. Een paar weken gaan voorbij. Met terecht kabaal wordt in het Antwerpse KMSKA een ets onthuld van James Ensor. Met dank aan een jongedame van een kringwinkel in de buurt. Zij had een opdracht. Ze ging ervoor. Lang leven Charlotte!
Middenpaneel – Weg met Ensor! Het jaar van James Ensor, 2024. Omdat hij vijfenzeventig jaar geleden overleed. Groot kunstenaar, zonder meer. Meer, alleszins, dan de maskers waar hij tot in den treure mee vereenzelvigd wordt. James’ vakkennis staat buiten kijf, zie zijn portretten en stillevens. Maar toch torent het cynische van zijn verwrongen maskermensen uit boven dat vakmanschap. En alleman is in de wolken om het oeuvre van de meester. Alleman?
Een jaar lang vroeg ik mij af wat mij weerhield om mee te gaan in dat feest. Een terughoudendheid die ik, heus waar, al die tijd niet kon thuiswijzen. Tot ik, louter toevallig, twee datums naast mekaar zag verschijnen. De geboortedatum van Ensor en die van Henri de Toulouse-Lautrec, 1860 en 1864. Dàt was het! Generatiegenoten, in leeftijd amper vier levensjaren van mekaar verwijderd. En allebei een beladen kijk op mens en wereld torsend. James hier in de straten van Oostende, Henri tussen de hoertjes van Montmartre. Maar hoe we kijken bepaalt wat we zien. Bij Ensor en Toulouse-Lautrec heeft die blik met betrokkenheid van doen. Interpreteer ik hier één en ander verkeerd, vergeef mij dan mijn ongeschoolde kijk op kunst.
Toulouse-Lautrec stond, met al zijn fysieke beperktheid en tragische lotsbestemming, zelf midden het Parijse nachtleven dat hij in beeld bracht. ’t Is waar, net als Ensor toonde hij wat onvolkomen is, het hypocriete ook. Maar hij maakte er deel van uit, leek hij toe te geven. Terwijl Ensor … stond die niet veeleer vanop de stoep toe te kijken naar de carnavalstoet van het leven? Zijn spot – minachting? – mist het inlevingsvermogen van de Parijzenaar. Kortom, de betrokkenheid waar Henri de Toulouse-Lautrec toe in staat lijkt, die mis ik bij Ensor. Mag het? Of laat deze knaap zich al te makkelijk leiden door de affiches waaraan de Franse schilder voor een flink deel zijn status dankt? Weg met Ensor?
Ach, stel, deze afficheverzamelaar is in de weer in een kringwinkel. Zoals Charlotte. En stel, op een keer vindt hij een tekening. Ensor? En daarnaast, een authentieke litho-affiche van Henri de Toulouse-Lautrec. Eén ervan mag hij houden voor zichzelf. Raad eens?
De ‘voetwassing’, zegt het u iets? Een bolwassing, ja, daar hebben u en ik weet van. Of ervaring mee, laten we dat hier even in het midden. Wie daarnaast ook het begrip ‘voetwassing’ herkent, die is óf al enigszins op leeftijd óf een trouw kerkganger. Een combinatie van beide is mogelijk. Mijn schoonvader zaliger deed zowat elk jaar mee aan de voetwassing. Mijn schoonvader, namelijk, was een man van parochie en wekelijkse zondagsmis. En dus trof je hem op Witte Donderdag – voor de ketters onder ons, de donderdag voor Pasen – in de kerk bij dat markante ritueel. Duiding? Hier komt ze. Het laatste Avondmaal, u weet wel, Da Vinci maakte er een niet onaardig schilderijtje van, Jezus van Nazareth en zijn volgelingen. Waarom met z’n allen aan één kant van de kamerbrede tafel? In de bijbel vind je daar niets over.
Wat er wel in staat, is dat Jezus die avond met een kom water kwam aanzetten om de voeten van zijn apostelen te wassen. Ja, u denkt net als ik aan de shoe shine boys die we kennen van grijze foto’s uit het Amerika van lang geleden. Maar ’t zit eigenlijk zo, in het stoffige land waar Jezus leefde en waar men veelal op sandalen liep, hoorde je als gastheer bij het verwelkomen van je bezoekers hun voeten te wassen. Ik stel mij voor dat rijke lieden daarbij niet zelf de handen uit de mouwen staken, ze hadden daar personeel voor. U hebt het door, de man van Nazareth gaf zijn discipelen een lesje in nederigheid. Als verwijzing naar die boodschap wast de priester nog altijd elke Witte Donderdag de voeten van twaalf van zijn parochianen. Het ritueel werd vooraf afgesproken, dus je kan ervan op aan dat mijn schoonmoeder erop toezag dat manlief die ochtend frisse sokken aan trok.
Dat jaarlijkse partijtje voetwassen, zo leert ons een recente tentoonstelling, wordt ook in pauselijke kringen in ere gehouden. “Kant voor de pausen” is een kleine maar opmerkelijke expositie in het Kantcentum, in de Balstraat is dat de achterbuur van de Jeruzalemkapel. Het Vaticaan geeft daartoe een hoogst markant stapeltje archiefstukken in bruikleen. Midden de vaste collectie van het Kantcentrum pronken vitrinekasten met eeuwenoude documenten die voor het eerst het daglicht zien. Een soort offertes waarop met een zegelstempel staaltjes Vlaamse kant zijn vastgemaakt. Het komt erop neer dat pausen en hun entourage schaamteloos pronkten met prestigieuze pracht, en kant van bij ons hielp daarbij. Droeg Jezus destijds bij die oer-voetwassing een met frêle kant afgeboorde schort? De kans lijkt ons eerder klein, maar daar veegden de pausen van weleer vrolijk – jeu de mots! – hun voeten aan! In de achttiende eeuw was Vlaamse kant dè veruiterlijking van rijkdom en zodoende vind je in het Kantcentrum ook een pauselijk formulier dat verwijst naar de pauselijke voetwassing mèt erop gekleefd een kantstaaltje. Terloops lees je ergens in de expositie dat ze vanuit Rome ook wel eens kant bestelden om lakens en hoofdkussens af te boorden. En bedenk je … mocht dat Roomse beddengoed kunnen spreken … Om maar te zeggen, op soberheid lieten de pausen van die dagen zich nimmer betrappen. En wat gebeurde als het in Rome pretentie regende? Dan druppelde het hier bij ons. Zo bijvoorbeeld ten huize van ons aller bisschop Hendrik-Jozef van Susteren. Hij liet zijn zomerverblijfje, kasteel Rooigem op Sint-Kruis, uitbouwen tot een klein Versailles. En was niet te beroerd om voor zichzelf een pronkerig praalgraf te bestellen. Na de sloop van Sint-Donaas op de Burg, waar hij begraven lag, verhuisde zijn monument naar Sint-Salvator. Daar ligt nog altijd een marmeren bisschop te pronken als een zonnekoning. Het woord ‘vadsig’ loert om de hoek. Zijn opvolger, Jean-Baptiste de Castillion, wou niet onderdoen. Vond naast zijn job als bisschop ook tijd voor het schrijven van ‘geleerde boeken’ en … gitaar spelen in zijn statige herenwoonst in de Heilige Geeststraat, vandaag is dat een hotel dat zijn naam draagt.
Waren die knapen dan niet begaan met hun medemens? Toch wel. Het lot der armen was dan wel de Wil Gods, het bood de gemijterde heren ook de kans om met weldadigheid hun hemel te verdienen. Daar lijken ze redelijk gerust op, zoals ze daar na een luxueus leventje toch maar goed doorvoed en zelfvoldaan uitrusten op hun praalgraf, de deugnieten.
Fratsen die bisschoppen uithalen, in Brugge weten we er één en ander van. Maar da’s misschien voor een andere keer. Want neen, de ene bisschop is de andere niet. Zo was er eens eentje die uit een ver land naar hier kwam om ons te vertellen over zijn idealen. Kort na zijn bezoek aan Brugge werd hij vermoord. Want Óscar Romero, zo heette de man, kwam op voor wie onderdrukt werd en in dat Zuid-Amerikaanse land van hem deed je dat niet ongestraft. Romero-dag was in Brugge lang een jaarlijks actiemoment waarop de visie van Romero werd uitgedragen. En in de achtertuin van de Gilde aan de Oude Burg stond een boomstronk die Romero en zijn strijd in herinnering bracht. Maar de Gilde, bakermat van de christelijke arbeidersbeweging in deze stad, is verkocht. Ze zijn er aan ’t verbouwen, er komen flats. En het beeld, wat is er van het boombeeld geworden? Navraag bracht ons bij het spijtige nieuws.
De houten sculptuur bleek na al die jaren in weer en wind aangetast door één of andere indringer waartegen boomstammen niet bestand zijn. Weg, houten Óscar Romero. Komt ervan als je niet uit marmer bent opgetrokken. Blijft over, Romero’s kijk op de wereld. De woorden konden van hem zijn, maar kwamen uit de mond van een andere kritische bisschop uit hetzelfde werelddeel, Dom Helder Camara … “Geef ik de armen brood, noemen ze mij een heilige. Vraag ik waarom de armen geen brood hebben, noemen ze mij een communist.” Bisschop zijn, je kan er alle kanten mee op. Vorige week was ik in Sint-Salvator. Het hoofdaltaar wordt er geflankeerd door twee corpulente, gesculpteerde levensgenieters. Ontwaar ik op hun somptueuze klederdracht iets van vakkundig gekloste kant? Als ’t waar is wat die snoepers geloofden, komt er ooit zoiets als een Dag des Oordeels. Wat hen te wachten staat? Een bolwassing, op zijn minst.
Liefste Brugge, het laat zich raden dat ik u verras met dat hoogdravend adjectief in bovenstaande aanspreking, maar dit is nu eenmaal een nieuwjaarsbrief. En in een schrijverij van die aard is ‘liefste’ op zijn plaats, herinner ik mij maar al te goed van de zinnetjes die ik als klein manneke in zo’n brief bijeen moest krabbelen. Foutloos en zonder ook maar één doorhaling, een karwei. Om ze dan met knikkende knietjes voor te lezen, die zinnen, met rondom mij zwijgende volwassenen die van boven hun bril op mij neerkeken, een soort keuringsdienst. En toch. Toch zou ik er een stukje jaar voor over hebben om nog één keertje zo’n tekstje voor te dragen. Maar de toehoorders van toen, ze zochten andere werelden op. Keerden ze terug, dan trokken ze grote ogen bij het zien van de wereld waarin wij vandaag leven.
… u koestert graag de dingen die blijven, hé.
Maar ik kan het schrijven niet laten en omdat ge mij al bij al dierbaar zijt, richt ik mij dan maar tot u, Brugge. Met zo’n ouderwetse brief die het nieuwe jaar aankondigt. ‘k Weet het, doorgaans bent u niet zo opgezet met nieuwigheden, u koestert graag de dingen die blijven, hé. Daar is weinig mis mee, maar ooit was dat anders. In verre eeuwen was u trendsetter, zonder meer. Overal in de toenmalige wereld sprak men van een Jan van Eyck of een Hans Memling, artistieke nieuwlichters die hier bij ons ’t schoon weer maakten. En zelf pakte u uit met gotiek, de hypermoderne nieuwbouw van die dagen. Met een stadhuis om naar op te kijken en met kerkgebouwen vol grensverleggende kunst. Brugge en nieuwigheden, ze gingen hand in hand. En verwees ook uw stratenpatroon van toen niet naar uw lichte voorkeur voor het nieuwe? U verzon een Nieuwe Gentweg en een Verbrand Nieuwland. Een heuse Nieuwstraat zelfs, en wedden dat onder het plaveisel van het Jan van Eyckplein nog restanten rusten van uw middeleeuwse Nieuwjaarsbrug?
… dat onder het plaveisel van het Jan van Eyckplein nog restanten rusten van je middeleeuwse Nieuwjaarsbrug?
Maar de tijd deed wat hij altijd doet, verder gaan, en Brugge miste de boot. De boot, want het Zwin was niet meer bevaarbaar en de scheepvaart vond zijn weg naar Antwerpen en later werden vanuit weer een andere haven, Amsterdam, de zeven wereldzeeën bevaren. Bij die behoorlijk roofzuchtige tochten werden kolonies gesticht met ook weer nieuwe namen. Hoewel, nieuw. Veelal namen waar het heimwee vanaf droop. Nieuw Amsterdam werd dan later wel New York, maar ook die naam bleef verwijzen naar het Avondland. En er was La Nouvelle Orleans dat zich vandaag New Orleans laat noemen. Dat is genoemd naar de graaf van Orleans, maar dus evengoed naar de Franse stad. En zo kunnen we nog wel even doorgaan, langs Nieuw-Zeeland en New South Wales en Nova Scotia en nog wat geografische nieuwigheden. Telde Brugge in die kolonietijden nog mee, dan stichtte men ongetwijfeld ergens op de aardbol een Nieuw Brugge, maar we moeten het doen met ons eigen oude stadje.
De komst van het concertgebouw …
Maar wacht, bij elk nieuw jaar hoort een goed voornemen. We bouwen geen nieuw Brugge, het oude gaat nog wel even mee maar als we dat nu een keer grondig renoveren? Renoveren, wat renoveren? Wel, beginnen met de manier waarop we naar onszelf kijken lijkt een aanzet. Laat onze stad zich nieuwe vragen stellen. Hoe hij zijn bezoekers verder laat kijken dan hun chocoladeneus lang is, ik noem maar wat. En voor één sport twee stadions bouwen, of dat echt wel steek houdt. Of zijn bewoners heus nog jaren moeten doen alsof ze trots zijn op zeezoogdieren in een zwembad. En hoe dat zit met die tienduizenden auto’s die in zijn haven dag in dag uit van een boot rollen, klaar om wereldwijd files te vervoegen. Of we weten wat we willen, mobiliteit of elk onze eigen auto. Wat met een haven, waar luxebezoekers van luxeboten stappen terwijl vlakbij, in verscholen hoeken, sjofele lieden dromen van de overkant. En – taai stokpaardje van ondergetekende – of die stad van ons het aandurft om bij een volgende Triënnale al zijn grijze standbeelden een zomer lang op stal te zetten en hun sokkels te benutten voor kunst van nu. Nadenken over een nieuwe stad … iets voor een nieuw stadsbestuur? U zette al eerder stappen, Brugge. De komst van het Concertgebouw, weet u nog? Een zelfzeker uitroepteken midden een brave nieuwjaarsbrief! En ook dit jaar verheft zich tussen uw baksteengevels en dakpandaken een gloednieuw uitroepteken. BRUSK laat zijn naam met hoofdletters schrijven, dat schept verwachtingen. Wie weet, wordt de invulling van dat tentoonstellingsgebouw, hopelijk ook voor de Bruggeling in de straat, de aanzet tot een ècht Nieuw Brugge! In afwachting wens ik u, stad van mij, een gelukkig nieuwjaar. U en de lezer van deze brief. Uw kapoen, Pol
De keukenradio babbelt zich gezapig een weg doorheen de ochtend, maar wat hij vertelt maakt weinig uit voor je nog slaperige hoofd. Tot hij je ineens, tussen twee deuntjes door, toch laat luisteren. Ze hebben aan jonge gasten gevraagd naar de betekenis van kerstmis. Voor de meesten lukt het om daar een zinnig antwoord op te verzinnen. Tot eentje zich afvraagt … “Kerstmis, is dat niet iets van de geboortedag van de kerstman of zo?”
De kerstman, dus. Zoals je daarnet amper aandacht had voor hetgeen gaande was op de radio, zo had je destijds als kind weinig oog voor de kerstman. En je was lang niet de enige. De kerstman, om één of andere vage reden was die niet van ons. Dat hij geschenken uitdeelt? Sinterklaas was nog maar net gepasseerd, aan speeltuig was geen gebrek. Maar met de nieuwe wind die met de jaren onze kant op waaide, kwam ook de Kerstman. Voor onze aloude weldoener Sinterklaas is ’t geen sinecure, zo’n indringer die met een min of meer gelijkaardig aanbod een bijna identiek parcours aflegt. Ocharme, die Sint. Al zijn intussen in de ruime omgeving van Brugge ook een paar plekken waar ze meewarig het hoofd schudden om wat Nikolaas overkomt. In Sijsele, bijvoorbeeld, en in Loppem. En ik begrijp het, ze ondervonden in de loop van de tijd zelf behoorlijk wat tegenwind … van Sinterklaas! In die dorpen en stadjes hebben ze namelijk hun heel eigen patroonheilige en die knaap is net zo gul als de Sint uit Spanje. Zijn naam is Sint-Martinus, Maarten voor de vrienden. In lang voorbije tijden was Sint-Maarten een Romeins soldaat die zich tot het Christendom had bekeerd. Op een dag kwam hij langs de portiek van een kerk waar een dakloze versteven van de kou beschutting zocht. Om de arme drommel iets warms te geven, sneed Sint-Martinus zijn kostbare mantel met zijn zwaard in twee. Wat blijkbaar volstaat om heilig verklaard te worden. Hoe dan ook, Maarten was geen knaap van blablabla, wel een vent die van aanpakken wist. Daar houden ze van in Sijsele, in Ardooie en Koekelare en nog een resem parochies hier te lande.
En dus vieren die parochies op 11 november hun “Sinte Maarten”. Met schoolkinderen die komen aanbellen met een liedje in ruil voor iets lekkers. Of met een heuse stoet. Niet zelden met Sint-Maarten op een paard. Soldaat, tenslotte.
Maar Sint-Maarten-dorpen moeten zich weren om hun heilige de aandacht te geven die hij verdient. Als we ’t over De Sint hebben, denkt amper iemand aan Sint-Maarten. De Sint, da’s de man van 6 december. Die, elke keer iets vroeger dan het jaar ervoor, komt aandraven met te veel en te duur speelgoed. Sint-Maarten? Is dat niet iets uit opa’s kindertijd? Dus ja, we kunnen erin komen dat ze in Loppem en Sijsele met heimelijk leedvermaak staan te kijken naar de opkomst van de Kerstman. Een concurrent die op je territorium aast, nu zal die Spanjaard ook een keer weten hoe dat voelt, zie! En zowaar, ziehier nog een reden waarom het niet klikt tussen de Kerstman en Sinterklaas. Die reden heet identiteitscrisis. U weet dat lang geleden veel gelukszoekers uit de Lage Landen naar het toen jonge Amerika emigreerden. Daar vertelden ze over hun Sinterklaas. Geen mens die wist waarover ze ’t hadden. Maar dan herinnerden weer andere kolonisten uit Scandinavië of Duitsland zich vaag een heidense legende uit hun thuisland. Over de Vriezeman, een vent die rond nieuwjaar met geschenken kwam aanzetten. En zo evolueerde ginder over de oceaan onze Sinterklaas tot de winterse … Santa Claus. Sinds een tijd vraagt die Kerstman bij ons asiel. En kijk, hij is meer welkom dan veel andere nieuwkomers. Zou ’t kunnen dat commercie daar voor iets tussen zit? Alleen Sinterklaas kan er niet om lachen. Sint-Maarten wel. In zijn vuistje.
De mensheid kan je, neem dat van mij aan, onderverdelen in twee groepen. Er zijn diegenen die mensen nooit onderverdelen in groepen en er zijn er die dat wel doen. Dat ik mij zelf nooit aan dat soort gemakzucht zou bezondigen, daar hoef ik de lezer niet van te overtuigen. Toch?
Hoe gaan ze te werk, die groependelers? Neem nu de spraakmakende tentoonstelling die momenteel loopt in de Sint-Pietersabdij in Gent. Op die expositie, ‘Judith, een Karolingische prinses in Gent?’, verneem je dat een archeologische zoektocht op het plein voor de abdij heel wat stoffelijke resten aan het licht bracht van mensen die er lang geleden werden begraven. En omtrent één daarvan rijst de vraag of het niet Judith kan wezen, de echtgenote van Boudewijn, eerste graaf van Vlaanderen. Echt uitsluitsel is er evenwel niet. Nog niet. In de abdij worden allerlei argumenten, ook materiële, aangedragen maar conclusies laat de tentoonstelling over aan de toeschouwer. Voorwaar een eerbaar uitgangspunt.
De mensenverdeler komt in de verleiding om de bezoekers, afgaande op hun reacties, te gaan onderverdelen in … twee groepen. De ene groep zijn de goedgelovigen, het is onze middeleeuwse gravin! De andere groep zijn de sceptici, ze fronzen de wenkbrauwen. Maar wie vanuit Brugge de trein neemt om de expositie te zien, kan op de terugweg zijn tijd benutten met het overpeinzen van een heel andere vraag. Ze vertellen daar in Gent veel boeiends over Judith en haar hoofse, maar voor de rest behoorlijk barbaarse leefwereld. Barbaars? Wel, Judith is de dochter van Karel de Kale, koning van het West-Frankische rijk, met veel goede wil is dat min of meer het Frankrijk in ons dagen. ’t Zal je maar overkomen, door je pa op je twaalfde uitgehuwelijkt worden aan een Engelse koning op leeftijd. En als die er kort daarna het koninklijke bijltje bij neerlegt, doen ze je trouwen met zijn zoon. Barbaars? Doch niet getreurd, of toch niet voor altijd, op een dag is er de ommekeer in Judith’s leven. Want ook die troonopvolger gaat algauw het hoekje om en zij keert terug naar haar vader. Die haar in een klooster parkeert in afwachting van een volgend strategisch huwelijksplan.
… het koppel op één van de middeleeuwse panelen …
Komt in beeld, ene Boudewijn, een weliswaar eerbaar ridderfiguur maar Judiths ouwe legt de lat hoger, véél hoger. Niet getreurd, meent Boudewijn en naar men zegt ook Judith. Ze gaan er stiekem samen vandoor, zwerven van hot naar her, gaan en passant langs bij de paus die hen gelijk geeft, en vestigen zich in Vlaanderen. Want vadertje Karel kan weinig anders dan zijn schoonzoon-tegen-wil-en-dank aan een treffelijke stiel helpen. En dus promoveert hij Boudewijn tot eerste graaf in deze uithoek van het West-Frankische rijk. Er zou hier weinig te beleven zijn, ware het niet dat elke zomer de Vikings vanuit Scandinavië langs onze kust passeren met hun snekken, die schepen met zo’n drakenkop als boegbeeld. Die Noormannen zijn dan wel onze eerste cruisetoeristen maar ze betalen niet voor de souvenirs die ze meenemen en dat hoort niet. De jonge graaf bouwt om die reden versterkingen. Enfin, hij laat ze bouwen, zelf heeft hij zijn handen vol met graafje spelen. En spelen met Judith, ze maken een paar kinderen, wat de opvolging verzekert. Passeer je vandaag over de Burg, dan wandel je eigenlijk door zo’n versterking van Boudewijn I waarrond stilaan een nederzetting zou groeien, Brugge. De graaf en zijn eega stichten ook kerken, dat staat altijd goed in adellijke middens. In Brugge is dat Sint-Donaas, dat veel later, op de funderingen na, de Franse revolutie niet overleeft. Toch komt op de tentoonstelling in Gent onze stad amper ter sprake. Onwil? Ach neen, in de dagen van Judith is Brugge nog lang niet de wereldhaven die het later zou worden. Maar is daar ook niet die historie met die beer? U kent het tot in den treure vertelde verhaal. Boudewijn waagt zich voor het eerst op verkenning in het Brugse en wordt belaagd door een immense beer. Die zaait hier al lang terreur maar wie slaagt erin hem uit te schakelen? Onze onverschrokken Bo, die er de bijnaam ‘met de IJzeren Arm’ aan overhoudt. Maar laten we Judith ook een rol spelen in de vertelling! Haar stoere macho werpt zich natuurlijk alleen maar in de strijd tegen zo’n monster om haar te beschermen! Held redt jonge deerne, je ziet het zo voor je, een prentje in een album van de Rode Ridder.
Woonden Judith en Boudewijn ooit in Brugge? Op de Burg, zou het kunnen? We kunnen alvast één en ander benoemen dat naar hen verwijst. Het beertje van de Poortersloge, natuurlijk, dat ook samen met een leeuw het stadswapen vasthoudt in de gevel van de Civiele Griffie op de Burg. En in ’t Kemelstraatje baat die beer een café uit. Maar ook Boudewijn en Judith zelf kregen in Brugge hun plek. De graaf als beeld in de stadhuisgevel. En in ’t Groot Seminarie aan de Potterierei vind je het koppel op één van de middeleeuwse panelen die ze daar bewaren. En hoe zit dat met de affiche die ze in Gent aanmaakten voor hun tentoonstelling? Wel, de Judith die erop prijkt, hoort thuis in Brugge! Allez, ’t is te zeggen, het is een schilderijtje dat ze in bruikleen kregen van het Antwerpse KMSKA, maar dat is een voorstudie van de befaamde neogotische muurschildering in ons stadhuis! In de
gotische zaal ontwaar je daar het koppel hoog boven de hoofden van de raadsleden. Wie had het daar over de Rode Ridder? Met zijn wel heel krijgshaftige flair reduceert graaf Boudewijn de stripheld tot schooljongetje. Naast hem, Judith. Haar maak je niks wijs, ze denkt het hare van al die vechtlust. In haar handen houdt zij een maquette van de Sint-Donaaskerk. Een Gentse tentoonstelling, ja, maar een Brugse affiche! Of Judith en Boudewijn thuis waren in Brugge? We ontwaren twee kampen. Sommigen zijn van goede wil en menen van wel. Anderen, minder meegaand, van niet. Mensen opdelen in groepen, wij? We zouden niet durven!
Zelden ergens te laat toekomen, maar wel vaak op ’t laatste nippertje, zalig zij die gezegend zijn met die gave. Gave, hoort u het goed? Wel, laatst genoot ondergetekende van de voordelen van het op de valreep ergens opdagen. ’t Was in de gotische zaal van ons stadhuis, de maandagavond waarop de nieuwe gemeenteraad werd geïnstalleerd. De raadszaal, waar onze raadsleden eens per maand samenkomen om het bestuur van onze stad – die zware last – te torsen, die statige ruimte schrok zich die avond een hoedje. Op een doorsnee raadszitting tref je er als toehoorders een paar persmensen en hooguit een handvol belangstellenden. Maar dit keer barstte het stadhuis uit zijn voegen van al het volk. Familie en vrienden, opgedaagd om de eedaflegging van ’hun’ raadslid bij te wonen. Zo kwam het dat uw dienaar, weer een keer laat aangekomen, de bijeenkomst rechtstaand mocht meemaken.
Helemaal achterin de raadzaal was nog een plekje vrij, in een uithoek op de treden naar een onopvallend zijdeurtje. En vanop die stek, twee treden hoog, overschouwde ik tot mijn genoegdoening de hele zaal, beter dan alle andere toeschouwers. Over hun reikhalzende hoofden heen had ik zicht op alle raadsleden èn op de tafel van schepenen en burgemeester. Laat arriveren, een voorrecht! Alle verkozenen legden de traditionele eed af, raadsleden, schepenen èn de burgemeester. Dat die laatste vanuit mijn verre uitkijkpost opvallend veel gelijkenis vertoonde met de vorige mag niet verbazen, het ís gewoon vorige.
… veel gelijkenis vertoonde met de vorige …
Het ging er verder gemoedelijk aan toe, daar in het stadhuis. Alles liep op wieltjes, op een paar obligate interpellaties na, de ene al meer gesmaakt dan de andere. En ondanks de nog altijd ondermaatse geluidsversterking waarmee Brugge’s meest prestigieuze zaal genoegen moet nemen. Achteraf was er tijd voor een drankje, voor verkozenen èn publiek..
Met zo’n burgervader die aan zijn tweede ronde begint, verloopt een avond als deze net iets minder spannend. Al organiseren we zelfs voor een gloednieuwe burgemeester geen groots opgezette, officiële inhuldiging meer, laat staan voor een niet-nieuwbakken exemplaar. In lang vervlogen tijden, ja, toen ‘verdiende’ elke kersverse burgemeester een feestelijke optocht. De laatste die zich hier zo’n inhuldigingsstoet liet welgevallen was Michel Van Maele, in 1972. Dat in de nochtans al behoorlijk ontvoogde jaren zeventig nog zo’n optocht door Brugge trok, zegt dat iets over onze stad of over de burgemeester in kwestie? Politici en bescheidenheid, het was hoe dan ook een lange weg. En hoe verder je terugkeert op die weg, hoe groter je verbazing om wat ooit gangbaar was. Een voorbeeld? Laat ons een kijkje nemen in de stadsschouwburg. In de begindagen van dat gebouw, pakweg de jaren 1870. De architect die het bouwwerk heeft uitgetekend is een Brusselaar, dus die weet hoe het eraan toe gaat in betere kringen. En hoe hij die kringen in de watten hoort te leggen in zo’n cultuurtempel. Met een prestigieuze hoofdingang, compleet met arcade waaronder de koetsier zijn monsieur en madame in alle weersomstandigheden tot bij de toegangsdeur kan voeren.
… want wie er zit, die is gezien.
En in de zaal, opzichtig vooraan naast het podium, een paar voorbehouden loges. Een ‘koninklijke’, voor het vorstenhuis of de officiële vertegenwoordiger daarvan, de provinciegouverneur. En tegenover die suite, net zo in het oog springend, de loge van de burgemeester. Met toegang tot een discreet salonnetje waar de stedelijke voorman zijn gasten kan ontvangen met een glaasje port of champagne. Die toeschouwers genieten vanuit hun bevoorrechte hoek lang niet van het meest geschikte uitzicht op het podium. Maar hun plaats heeft een andere, onmiskenbare troef. Want wie er zit, die is gezien. U kent ze, de onverslijtbare uitdrukking m’as-tu-vu?
Want stelt u zich even voor, winteravond in Brugge. In de stadsschouwburg, een operette. Veel belangstelling, uitverkocht. En uw dienaar is door de burgemeester geïnviteerd om hem te vergezellen.
… een discreet salonnetje … – foto Michel De Pourcq –
Na wat keuvelen in het privésalonnetje nemen we onze plaatsen in. Van hier kijk je helemaal van opzij op het podium neer, da’s niet echt een voordeel. Zaten we maar gewoon middenin de zaal, denk je een enkel moment. Maar dan, wacht even, zie ze kijken, al die toeschouwers, zie ze denken, amai, daar bij de burgemeester in zijn loge, da’s Pol, die telt mee in die kringen! En dus bedenkt Pol, dat zicht op het podium, vanuit dit rare hoekje, eigenlijk valt dat best wel mee! En tegenwoordig, hoe zit dat met die ereloges? Wel, komt de burgemeester vandaag naar een voorstelling, dan verkiest hij een andere plek en laat ‘zijn’ loge voor wat ze is. Maar. Waarde lezer, ziehier uw buitenkans! Zoals in den ouden tijd, en alleen in de komende weken, kan u bij sommige voorstellingen samen met vrienden, familie, maîtresse of een gezelschap naar keuze … de burgemeestersloge inpalmen. Inclusief verwelkoming in het privésalonnetje. En, wie weet, een meet-and-greet of iets van die aard met uw favoriete artiest, achteraf. Wat dat kost? Hangt van een paar dingen af. Of u voor zo’n VIP-avond de hoogste bieder bent, bijvoorbeeld. Maar laat
Er gingen al een paar concerten en voorstellingen voorbij … – foto Michel De Pourcq –
u niet kennen, wat u ervoor neertelt is bestemd voor de Warmste Week. Er gingen al een paar concerten en voorstellingen voorbij met select publiek in de legendarische ‘loge van de burgemeester’. Maar er volgen er nog enkele en ook na de Warmste Week gaan uw gulle centen die warme kant op. En wat meer is, uw aanwezigheid in het fraaiste hoekje van de schouwburg gaat over de tong, wees daar maar zeker van. Dus wees er snel bij. En kom op tijd. Hoewel, de charmes van laat arriveren, daar weet u intussen het fijne van.
Sinterklaas? Mocht hij niet bestaan, we zouden hem verzinnen! Maar da’s overbodig, de Goedheilige Man bestaat, daar zijn u en ik het over eens. Ja toch, waarde lezer? Kom mij niet vertellen dat u bij het kransje complotdenkers hoort dat de waarheid omtrent de Grote Kindervriend in twijfel trekt!
Bij de passage van de Sint op onze speelplaats …
Want er zijn er, hé, ontkenners! Het voorval, al dateert het van heel lang geleden, herinner ik mij alsof het gisteren was. Hij heette Werner, in de lagere school zat hij in mijn klas. Gebeurde het in ’t tweede studiejaar of al in het eerste? Dat gegeven vernevelde in de dagen en jaren die volgden. Maar des te meer is mij de toon bijgebleven waarop Werner, de slimste van de bende en meteen ook met voorsprong de meest betweterige, zijn mare gniffelend verkondigde. “Sinterklaas, dat zijn gewoon uw vader en uw moeder die dat speelgoed in huis halen!” waren zijn gedurfde woorden. Die keer was bij de passage van de Sint op school de ‘stelling van Werner’ hèt onderwerp van gefluister op onze speelplaats. Onze klasgenoot was zijn tijd ver vooruit, influencer avant la lettre. De ‘stelling van Werner’, al die tijd hield ze stand. Met de bedenker ervan als ultieme pretbederver. En toch is lang niet iedereen die mee gaat in zijn dwaalleer van het betweterige, Werneriaanse type. Sommigen blijken zelfs verstandig en van goede wil. Zijn sommigen dichterbij dan een mens kan bevroeden? In mijn naaste omgeving? Wie zal het zeggen, ze houden hun mening vaak voor zich, het zit hem daar. ’t Is inmiddels weer Sinterklaas, de schoonste tijd van het jaar voor alle kinderen. Maar, weet ik zeker, ook voor veel grote mensen. Alleen pakken ook zij, net als de non-believers, daar niet altijd mee uit, ik kan het weten.
Zonder baard? Dat wil niks zeggen …
Trouwens, zoals in elk van de voorbije jaren zit ook in deze Sinterklaastijd weer nogal wat ruis op de lijn omtrent Piet. Dat hij geenszins zwart mag wezen en alleszins niet zo benoemd mag worden. We gaan dat debat hier niet oprakelen. Onder de mat vegen evenmin, maar we hebben het nogal voor prioriteiten. En naast die discussie over de knecht van de Sint is daar toch ook dat hardnekkige, zij het stokoude gerucht als zou Sinterklaas een verzinsel wezen. Al zijn er meer dan genoeg aanwijzingen omtrent het tegendeel. Zelfs in ons eigenste Brugge. Zal ik u meenemen naar het Groeningemuseum? Daar hebben ze een eeuwenoud schilderij met Sint Nicolaas erop, de èchte! Op dat paneel zie je hem met zijn mijter en bisschoppelijke staf. Zonder baard? Dat wil niks zeggen, ook heiligen passeerden wel een keer langs de plaatselijke barbier.
En van bij Groeninge leid ik u langs de Nieuwstraat de Oude Burg in, om u daar te wijzen op een beeld van onze vrijgevige Sint, op de hoek van een straatje dat zijn naam draagt. Ooit was dat het Mostaertstraatje, maar ver in de jaren stillekes bouwde een zekere Nicolaas Pagant er een paar godshuizen en noemde die woonsten naar zijn patroonheilige. Enfin, om maar te zeggen, ook in Brugge wist men van de Sint, lang voordat hier elk jaar begin december een hulp-Sint in zo’n toeristenbootje komt aanvaren. Ja, ook wie in Sinterklaas gelooft, weet van de hoge nood aan hulp-Sinten. U en ik, beste lezer, we zijn niet naiëf, hé! Dat de Sint niet overal tegelijk kan langskomen, daarover bestaat enige wetenschappelijke consensus. Meer zelfs, de vraag neemt toe, hulp-Sint wordt een knelpuntberoep. Maar daaruit opmaken dat Sinterklaas niet zou … Neen, da’s er zwaar over!
… een hulp-Sint in zo’n toeristenbootje komt aanvaren.
Toch houdt dat ongeloof hardnekkig stand, daar kan je niet om heen. Mensen laten zich misleiden, zo is dat. Door de Werners onder ons. Maar dus niet deze jongen, hij gelooft ten volle in het grote Sinterklaas-mysterie. En dus schreef hij, zoals elk jaar, ook nu weer een brief aan de Sint. Dit keer met de melding dat stilaan een nieuwe printer van pas zou komen. En zodoende brengt hij straks alles in praktische gereedheid. De haard uit de traditionele Sinterklaasliedjes is vandaag een stoof en het schoentje erbij heeft schoenmaat 42. Maar daarvoor toont Sinterklaas ongetwijfeld begrip. Voor de Sint zijn paard leggen we er een flink uit de kluiten gewassen wortel bij, een karote. En een Straffe Hendrik voor Ge-Weet-Wel-Welke-Piet. En ik krabbelde ook nog een korte nota voor de Sint.
Met daarop, kwestie van misverstanden tegen te gaan, enige technische duiding omtrent welk type printer ik op het oog heb. Sinterklaas heeft in zijn magazijnen allicht verschillende modellen in stock. “Morgenochtend ben ik vast vroeger wakker dan ooit!”, zeg ik, lichtjes opgewonden, tegen mijn vrouw, “Ik heb er alle vertrouwen in, de printer zal er staan!” Ze haalt zwijgend haar schouders op, da’s niet haar gewoonte. Wat mij ook verrast, waarom is zij die vroege ochtend al eerder uit de veren dan ik? Maar goed nieuws, de printer, hij is er! “Zie je wel, de Sint kwam langs!“, glunder ik. Mijn wederhelft glimlacht maar zegt niets. Da’s ook raar.
Die ochtend in het ‘Stille Brugge’. Een stel vrienden treft mekaar voor een introductie in het hanteren van pijl en boog. Wie onze stad kent, weet van het ‘Stille Brugge’. Of het ‘Guido Gezellekwartier’, zo je wil. En die weet ook waar te zoeken naar de ‘Verloren Hoek’. Knusse, ietwat dorpse omschrijvingen die allemaal verwijzen naar de Sint-Annawijk. En toch is het in die buurt met zijn vleiende, schier pastorale namen dat we terecht kunnen voor zoiets strijdvaardig als boogschieten. Want als ze ergens in Brugge jongleren met allerlei wapentuig, dan is het aan die kant van de stad. Echt waar, het ‘Stille Brugge’, het komt zowat overeen met de spie tussen de Dampoort en de Kruispoort, is veruit de meest bewapende hoek van het hele stadscentrum.
Het begint al bij de Kruispoort. Of liever, ìn de Kruispoort, daar huist de Sint-Michielsgilde van de Hallebardiers. Ik weet het, ze zullen het met klem tegenspreken, maar het zijn vechtersbazen! Ja, ze noemen zich ‘schermvereniging’, dat klinkt redelijk geruststellend. En ze doen aan olympisch schermen, ook dat heeft iets veiligs. Maar vergis u niet, in die bovenzaal van die stadspoort hanteren ze naast de gracieuze degen ook andere wapenspullen. Die luisteren naar namen als ‘rapier’, ‘langzwaard’ en ‘dussack’. En ik verzeker u, loopt ge daarmee over de Markt of de Burg, dan gaat ge over de tong. Hoed u voor de Hallebardiers!
Wandel je verderop door de wijk tot bij de smakelijke etablissementen van de Verloren Hoek, kom je bij de Sint-Sebastiaansgilde. Ook een oord vol wapens, ze gaan er zich te buiten aan het schieten met de handboog.
… kom je bij de Sint-Sebastiaansgilde…
Aan een kraam op de Meifoor kunnen we elk jaar als vermeende boogschutter ons talent, of het gebrek daaraan, demonstreren. Maar bij Sint-Sebastiaan mag dat enkel als je kan uitpakken met de nodige renommee. Advocaat zijn, notaris of dokter in ’t één of ’t ander helpt. Jan met de Pet? Komt er niet in. De simpele ziel die zich inlaat met blogverhaaltjes evenmin. Maar beau monde of niet, bij Sint-Sebastiaan zijn ze evenzo met vechttuig in de weer. En dan zijn er nog de heren van de Sint-Jorisgilde. Ook op dat ruim bemeten domein van hen, midden tussen de twee eerdergenoemde wapenhuizen, wordt menig boogje gespannen. Zoals bij Sint-Sebastiaan? Welnee, er zijn wat verschillen. Twee, om precies te zijn. De elite van Sint-Sebastiaan schiet met gewone bogen. Bij Sint-Joris doen ze het met de kruisboog èn de sociale drempel ligt er minder hoog.
Ach, de kruisboog. Doorgaans krijgt deze jongen koude rillingen bij het aanschouwen van vechterstuig. Maar hij geeft toe, iets omtrent het vakmanschap dat uitgaat van zo’n kruisboog weet hem te charmeren. Vergeleken met de modale boog oogt de kruisboog aanzienlijk imposanter. En bovenal, ze herinnert hem aan de avontuurlijke jongensboeken die hij lang geleden verslond. Maar wacht, er is meer omtrent dat verschil met de gewone kermishandboog. Met een kruisboog, namelijk, kan alleman aan de slag, ook wie niet gezegend is met een forse lichaamsbouw. Ondergetekende kan het weten, laatst torste hij in de Sint-Jorisgilde een kruisboog op zijn frêle schouder. Toegegeven, haar gewicht verraste hem, maar hij gaf geen kik. Wou niet onderdoen voor de vrienden en vriendinnen met wie hij die ochtend op pad was.
Elk van ons kon zich, na wat deskundige uitleg van een ervaren Sint-Jorisschutter, wagen aan een schot. In de roos, in ’t beste geval. De meesten onder ons namen genoegen met een bescheiden resultaat. Eentje schoot raak. Al was ze dat aan zichzelf verplicht, ze heet Roos. Wat onze plaatselijke leermeester de opmerking ontlokte, dat dames bij het boogschieten doorgaans nauwkeuriger resultaten boeken dan mannen. Jolijt bij de vrouwelijke helft van ons gezelschap! Dat is hier een mannenclubje? Jullie hoeven al niet meer te vertellen waarom! Er volgden nog wat verhalen. Zoals dat frappante over een paus die ooit het gebruik van de kruisboog op het slagveld verbood. Wegens al tè efficiënt, zeg maar.
De kruisboog was het wapen van de duivel. Ridders mochten er mekaar niet mee bekampen. Kruisvaarders, daarentegen, die bestreden de onchristelijke vijand en dan mocht het weer wel. En dan kijkt uw dienaar, ongeschoold maar graag historicus-met-de-natte-vinger, verbaasd op. Dat in die bloeddorstige middeleeuwen een paus zich inliet met het soort wapens dat ridders hanteerden om mekaar het hoekje om te helpen? Zou het? Zit onder het gras van die pauselijke richtlijn een addertje? Stel, de Heilige Vader laat zich zo’n order influisteren door … de adellijke heren, bang dat hun onmondige maar morrende lijfeigenen kruisbogen in handen krijgen? Of wacht, wat vernamen we daarnet? Vrouwen zijn kundiger schutters dan mannen? Daarom was de paus op zijn hoede! Vrouwen aan de macht! De lunch die we die middag namen in een nabijgelegen eethuis verliep vreedzaam. Een vriend opperde, voor een volgende samenkomst overwegen we graag een andere activiteit. Wat denk je, zouden dames sterker staan dan mannen in het kaartspel?
Een bordje met daarop ‘Ben aan het blokken, niet storen!’, zou het hier of daar online te vinden zijn, nu stilaan een heleboel jongelui in hun cursussen duiken? In dat geval hangt er binnenkort zo eentje aan mijn voordeur. Grapje, lieve lezer, u bent altijd welkom in die bescheiden woonst van ons. Al verzeilt ook uw dienaar dezer dagen in een soort blokmodus. En dat is de schuld van die gasten in het Provinciaal Hof. ’t Zit namelijk zo.
U herinnert zich, van een tijd geleden, hoe de gevel van het Provinciaal Hof zich verschool achter een immens laken dat aan stellingen was opgehangen. Het imposante bouwwerk hadden ze op het doek nauwgezet overgetekend, kwam je vanuit de Steenstraat naar de Markt toe, had je niet eens door dat het in de steigers stond. Het was in die dagen dat ze stadsgidsen uitnodigden voor een infomoment. In het Tolhuis aan ’t Jan van Eyckplein werd ons verteld over de plannen die ze koesterden om na de restauratie van het Provinciaal Hof het gebouw open te stellen voor rondleidingen. Wie van ons te vinden was voor zo’n initiatief, was de vraag.
Een sympathiek idee, daar niet van, al dacht ondergetekende er het zijne van. Had dat provinciaal huis niet vanouds een eerder muf imago? Al ging daar van tijd tot tijd wel een boeiende activiteit door, een tentoonstelling of zo. Maar valt daar een meeslepend verhaal rond te verzinnen? En zodoende liet ik het aanbod aan mij voorbijgaan.
Af en toe haalden de renovatiewerken het nieuws. Met een torenhoge kraan en veel bravoure werd de zorgzaam opgeblonken Sint-Michiel weer naar zijn vaste stek, hoog op de geveltop, gehesen. En toen de gevel van zijn stellingen werd bevrijd, zag Brugge dat het goed was. En dan, op een dag, zwaaiden de deuren van het gerenoveerde gebouw open en kon je gaan zien wat ze al die tijd binnenin hadden uitgespookt. Verrassing! Verwondering! Hoe fris kan zo’n bejaard huis ogen!
En toen op een avond de raadszaal van het Hof volliep voor de officiële opening van Wim Opbrouck’s ‘Hof der dingen’, keek deze jongen met verbazing naar Wims tastbare maar eigenzinnige benadering van ons West-Vlaamse eigenheid. En bij de babbeldrink achteraf, naar het gebouw zelf. In elke hoek kom je ze tegen, het respect voor de historische architectuur en de durf om iets nieuws toe te voegen, een twee-eiige tweeling die vrolijk doorheen het pand huppelt. Wim heeft gelijk, dit is ongezien. Uw dienaar daarentegen, tja, die had het tot nu helemaal bij het verkeerde eind.
Maar kijk, inmiddels liet hij zich bekeren, met beide handen greep hij de kans om aan te sluiten bij het gezelschap dat het verhaal vertelt over het Provinciaal Hof. Enfin, de verhalen, meervoud. Want dit gaat over veel meer dan het monument. Het gaat ook over onze provincie en over ons, West-Vlamingen. Bewoners van een provincie, noem je die ‘provincialen’? Klinkt denigrerend? Weet je wat, we maken er een geuzennaam van! Brugge, provincienest!
En in afwachting van zijn eerste rondleiding buigt hij zich over een stapel documentatie. Blokken, gelijk in zijn jonge jaren. Om straks te vertellen. Een neogotisch verhaal en een verhaal van vandaag. Aan streekgenoten en aan wie van verder komt. Die streekgenoten, die krijgen een vertelling, doordrongen van herkenning. En zij die van elders komen, laten we kennis maken met onze eigenheid. De spullen van Wim Opbrouck zijn ‘Hof der Dingen’, het benieuwt mij nu al hoe je dat aanbrengt naar pakweg een Amerikaans gezelschap. Om over provincies nog te zwijgen. Begin er maar een keer aan, alleen al de Vlaamse situatie uit de doeken doen lijkt mij een heerlijke uitdaging.
Hoewel, waarde bezoeker, ’t is heel eenvoudig. We hebben een provincie Limburg. Wat merkwaardig is, want die naam heeft met dat gebied amper iets te maken, weten onze historici. Er is een provincie Antwerpen, die is genoemd naar een stadje. Wat evenzo merkwaardig is, want die streek hoort Midden-Brabant te heten. Immers, ten zuiden ervan ligt Vlaams-Brabant en in het noorden, in Nederland, Noord-Brabant. Al zien die lieden van het eerder genoemde stadje dat wellicht anders. Wijzelf houden het simpel. Zo zijn we, hier in het westen van Vlaanderen is ’t gewoon West-Vlaanderen. Terwijl Oost-Vlaanderen, dat vind je dan weer middenin. En dat Zeeuws Vlaanderen en Frans Vlaanderen niet in Vlaanderen liggen, daar kunnen wij niks aan doen. Zo eenvoudig is het. En mocht u alsnog moeite hebben met het memoriseren, dan vindt u vast wel online een bordje met ‘Niet storen, ben aan ’t blokken’. En anders helpt in ’t Provinciaal Hof u wel iemand op weg.
Wat meer over het Provinciaal Hof en wat daar allemaal gaande is, vind je hier: www.provinciaalhof.be/nl
In de inkomhal van de stadsschouwburg sijpelen ze mondjesmaat binnen, de jongens en meisjes, laatstejaars van het college in Assebroek. Straks gaan we samen op verkenning doorheen de oude Brugse cultuurtempel. Van in de zaal over het podium tot achter de coulissen en van hoog op de zolder tot helemaal in de orkestbak.
Als gids hou je voldoening over aan zo’n ochtend. De leefwereld van de meeste jongelui staat doorgaans ver af van dat soort zalen, tot blijkt dat wat je hen toont en vertelt ook het verhaal is van andere podia. Dat wat zich afspeelt achter de schermen van zo’n statige ouwe tante als de Brugse schouwburg evengoed opgaat voor pakweg een Cactus Muziekcentrum of de backstage van Tomorrowland. Maar vanmorgen zal ’t wellicht geen kwaad kunnen als ik een tandje bijsteek. Want een handvol knapen en jongedames in mijn gezelschap ogen alsof ze al héél vroeg van onder de wol kwamen. Navraag leert dat die veronderstelling nog klopt ook. ’t Is vandaag de Dag van de Jeugdbeweging, meneer! Ha ja, dààrom steken een paar van jullie in padvindersuniform! Ik ontcijfer de letters KSA en tel een handvol Chiro-leden en een enkele stoere Zeescout.
Vroeg in de ochtend ging op het nog in duisternis gehulde Zand iets door dat ‘ontbijt’ heette, maar eigenlijk meer weg had van een dj-set. Eentje waarbij héél veel volk opdaagde, vertellen ze, bijna als de volkstoeloop van vorige winter met de Warmste Week. En vandaag dus in uniform naar school. Dat is het? Neen, vanavond is er nog wat te beleven in het Entrepot, krijg ik te horen. Dus vanavond weer op pad? Tja, we passeren daar nog, vertelt er eentje op gelaten toon. Maar dat zal eerder rond twaalf uur zijn of zo. Terwijl we nog even wachten op een paar late klasgenoten èn de leerkracht, sta ik erbij en luister naar wat ze zeggen. Rond twaalf? Overdrijf je niet een beetje? Wel neen, we treffen mekaar bij één van ons thuis of ergens aan een toog en als we rond middernacht naar het Entrepot trekken, komt daar stilaan de ambiance op gang.
Allez vooruit, “Elke tijd zijn zottigheid” wist mijn grootvader al en hij was van ’t jaar 1900. Beleefde zijn dorpse jeugd ergens in de jaren twintig van vorige eeuw. De prehistorie, kortom. Voor hem en zijn kameraden stond uitgaan gelijk aan de kermis in omliggende dorpen. Op fietsafstand. En neen, er bestond nog niet zoiets als het Entrepot. Al kent vandaag ondergetekende het wereldje van het Entrepot, die ‘creatieve vrijhaven voor jongerencultuur’ ook alleen van zijn buitenkant. En schudt hij het hoofd als ze ’t hier hebben over tegen middernacht een feestplek opzoeken. Maar dit is hún tijd en – dixit mijn opa zaliger – alle tijden hebben hun rariteiten. Dus kent de uitgaanswereld anno vandaag eigen rituelen.
Ook die van ons, destijds? Ik neem ze een keer mee, die jongsters hier bij de schouwburg. Op naar de jaren zeventig! Sommige van onze vrienden trekken naar de King, de dancing in de Wollestraat. Naar Norbert’s Hey-club, och ja, die ook. Of naar Damme, de Cliff of den El Torro. Maar met je eigen makkers ben je veelal te vinden op een braaf bal van de KSA, de Scouts of één of andere studentenclub. Veelal in ’t Schuttershof op Sint-Kruis, de sportzaal van de Groene Poorte of de Oberbayernzaal van het Boudewijnpark. Het Jagershof op Sint-Andries kan ook. Een enkele keer belanden we in de Sint-Elooi op Sint-Kruis of in de Kelk, daar gaat het er doorgaans iets alternatiever aan toe. Disco Timewind, onder meer.
Het hoe en wat op een studentenbal? Voor de muziek zorgt steevast ‘den disco’ van dienst, Brygensis of Apache of het legendarische Studio Barcka. De discojongens – nooit meisjes achter de draaitafels – volgen een vast muziekstramien. Een paar stevige up-tempo nummers en dan een tango of een scottisch.
Met dan de onmisbare La Bamba ofte de ‘kuskesdans‘. Even duiden? Met z’n allen in een wijde kring, ietwat onhandig schouder aan schouder rondjes draaien. Stilletjes hopend dat bij de groep midden de kring dat ene meiske jou aanwijst. Gaat ze jou voorbij? Of heb je chance? Waarna drie zoentjes volgen. Zedige kusjes, veelal, maar het kan ook iets inniger.
Waarna gegarandeerd ‘nen slow’. ‘Nights in white satin’ of Peter Maffay met zijn ‘Du’, iets van dat kaliber. ‘t Moment om mekaar nen keer ferm dicht te pakken. En ja hoor, dan weer van vooraf aan met een steviger dansdeun. Dat is het en we amuseren ons. En houden er, als ’t mee zit, vroeg of laat een lief aan over, daarrond draait het eigenlijk allemaal. Voilà, kindekens, zo namen we jullie mee naar onze schone jeugdtijd! Da’s wat anders dan jullie zot gedigitaliseerde bestaan, hé! Ewel, oudjes, luister eens even. Had iemand het in jullie tijd over ’t jong zijn van een halve eeuw eerder, dan ging dat over … jullie grootvaders jaren twintig! De prehistorie, toch? De seventies, die zijn vandaag ook vijftig jaar geleden! Jullie vertelling, wat denk je? En zeg een keer, die ‘kusjesdans’ van toen en het Tinder van vandaag, het verschil? Iedere tijd zijn zottigheid?
’t Is nog tussen donkeren en klaren, woensdagochtend. Op de radio diept Vivaldi zijn schoonste viooltje op om mij op te vrolijken en intussen dampt mijn thee uitnodigend. Het nieuws komt er aan. Nieuws van over de oceaan. Mensen in een ver land kozen een nieuwe leider. En inmiddels kennen ze zijn naam. Zo vroeg op de dag ben ik doorgaans weinig spraakzaam, dus het valt amper op dat ik stil word van wat ik hoor. Kwam ooit een president uit dat land hier in Brugge langs? Neen, en in de eerstkomende jaren mag dat alvast zo blijven. En wat met de verzamelaar? Een affiche in zijn collectie die verwijst naar presidenten? Dat vergt even zoeken, maar ja dus. Dik veertig jaar geleden was er die tentoonstelling in de Bank Brussel Lambert. Toen huisde die nog in een pand op de Markt, vandaag haal je daar spullen in ’t Kruidvat.
Nog eens twintig jaar eerder, in de herfst van 1963, werd in Dallas, Texas, John Fidzgerald Kennedy van het leven beroofd door een gek met een geweer. Twee jaar eerder was de jonge politicus door zijn landgenoten verkozen tot president. Na die aanslag zou de schokgolf die door zijn land en de wereld ging nog lang, heel lang nazinderen. Dat maakt het aannemelijk dat twee decennia later iemand het plan opvatte om een tentoonstelling op te zetten. Een tentoonstelling over Joseph en Rose Kennedy en hun familie. In de jaren zestig verloren zij niet enkel hun zoon John. Vijf jaar na hem werd ook zijn jongere broer Robert vermoord. Robert, ook hij droomde van het presidentschap. Dat land, zijn politiek, zijn wapengekte, in de Kennedy-saga kwam het allemaal samen. En vandaar dus, bij dat tragische jubileum, die tentoonstelling in het onthaalcentrum van de Brugse BBL.
Het initiatief stond op naam van de ‘President John F. Kennedy Foundation Europe’ en de schouders waarop die vereniging rustte, waren die van het Brugse echtpaar Eddy Neyts en Laurette Borny. Als jonge knaap raakte Eddy in de ban van het Kennedy-verhaal. De verzameling die hij daarrond opbouwde vormde de kern van de tentoonstelling. Die Kennedy-stichting met de plechtstatige naam werd overigens pas het jaar voor de expositie door hem in ’t leven geroepen. Wat het vermoeden kan oproepen, dat het initiatief stoelde op een weinig relevant eenmansproject. Maar dat is dan wel zonder Eddy’s connecties gerekend.
– foto Beeldbank Brugge –
Want wie daagde op, daar in de BBL? Kathleen Kennedy, oudste dochter van Robert, kwam van ginderachter overgevlogen om in Brugge het lint door te knippen bij de opening van ’20 jaar na Dallas’. En blijkbaar was Eddy Neyts vooraf grondig in de weer met lobbywerk want aan de opening van ‘zijn’ expositie ging een academische zitting in het Provinciaal Hof vooraf. Met vooraan op de eerste rij, naast de Kennedy-dochter en het echtpaar Neyts, onderwijsminister Daniël Coens en een handvol andere toendertijd prominente figuren. De opbrengst van de expositie – ruim 100.000 Belgische Frank was toen een niet onaardig bedrag – werd overgemaakt aan het toenmalige Brugse ‘Home voor daklozen’. De expositie in dat bankfiliaal ligt inmiddels vier decennia achter ons. De in het collectieve geheugen gegrifte moord op John F. Kennedy alweer zestig jaar. Na hem passeerden elf presidenten de revue. Enkelen verlegden stenen in de rivier die geschiedenis heet. Sommigen raapten een steen die hun land en de mensheid vooruithielp. Anderen namen het minder nauw met het kiezen van stenen. Voorzichtig sijpelt nevelig daglicht de keuken in. De radio vertelt verder over wat gaande is, ginder in dat land. En ik denk aan woorden van John F. Kennedy, woorden die hem overleefden. Neen, die Kennedy was geen heilige. Stond als president aan de wieg van wat de desastreuze Vietnam-oorlog zou worden. En of heiligen hoog oplopen met Kennedy’s – volgens sommigen megalomane – plan om mensen naar de maan te sturen? Maar wat hij zijn landgenoten op het hart drukte als pas verkozen president … “Ask not what your country can do for you … ask what you can do for your country!” Straks geeft weer iemand zo’n inhuldigingstoespraak. Het is wachten op één woord dat zelfs maar in de schaduw komt van wat toen werd uitgesproken. En al klinken ze redelijk melig, we horen ze te koesteren, die woorden. In dat land aan de overkant, maar evengoed elders op deze aardbol. En hier bij ons. In mijn tuin wijkt traagjes de ochtendnevel, de kalende berk kijkt reikhalzend uit naar een nog weifelende zon. De opmaat voor een milde herfstdag.
Mijn beste Freek, “Er is leven, er is leven na de dood!”, uiteraard herinneren wij ons de schalkse leute van jouw meezinger op de radio van alweer behoorlijk lang geleden. Het idee en de melodie voor het niemendalletje leende je van Bob Dylan. ’t Was in tijden waarin Dylan het Licht had gezien, weet je nog? Maar van de doorleefde ernst waarmee de herboren christen elke lettergreep mompelde van zijn “Death is not the end” bleef bij jou niks overeind. Het was lachen geblazen met je absurde suggesties om het leven drastisch in te korten, omdat er toch nog wat volgt na dit aardse bestaan. Je blijde boodschap “Er is leven na de dood!” liet je vlotjes rijmen op “Rij dus rustig door oranje en geef extra gas bij rood” en we zongen met z’n allen mee. Zingend over de dood, vierden we het leven. Wat is het tegengestelde van ‘levenslied’?
En omdat je als Nederlandse grapjas ook in onze contreien voet aan de grond had, bedacht je voor je avonden hier te lande een versie doorspekt met Vlaamse toestanden. Niemand hoefde Freek De Jonge podiumtrucjes te leren, die had je al onder de knie sinds Neerlands Hoop, je legendarische bondgenootschap met Bram Vermeulen. Maar luchtig omgaan met de eindigheid van het bestaan, Freek, je was niet de eerste en al helemaal niet de laatste om daarmee uit te pakken. Want kijk, tegen de gevel van een huis verderop in onze straat hangt sinds een paar dagen een buitenmaats doodshoofd midden een zwart spinnenweb. Komt misschien uit één of ander griezelkasteel, maar Bol.com lijkt mij waarschijnlijker. En in een voortuin om de hoek liggen uitgeholde pompoenen met paarse lampjes erin, iemand vergat het snoer naar de batterij die verderop ligt, te camoufleren. Na zonsondergang rinkelt mijn voordeurbel. Ik maak open en kinderen uit de buurt, vermomd als spoken en heksen, roepen wat onbeholpen “Trick or treat!” Ze bedanken blij gezind, graaien gulzig in de zak met snoepgoed die ik hen toestop en óp naar de buren!
Ach, Halloween, bedenk ik, door hebberige commerçanten geïmporteerd uit Amerika om de kas te spijzen! Maar ik verricht een weinig zoekwerk naar dat Amerikaans verhaal en blijkbaar zit de vork aan een net iets langere steel. Halloween, het woord zou een verbastering zijn van ‘All Hallow’s Eve’ ofte Allerheiligenavond. De echte Halloween-adept hoort dus enkel dié avond bij ons aan te bellen. Zo deden ze ’t lang geleden in Amerika. Maar jij en ik weten, dat land aan de overkant is geworden wat het werd door migranten die in de negentiende eeuw vanuit het oude Europa de plas overstaken. Die lui namen allerhande oude gebruiken met zich mee. En wat verscheepten Schotse en Ierse nieuwkomers naar de Nieuwe Wereld? De griezeltraditie rond All Hallow’s Eve! De vermomde kinderen die zopas bij mij aanbelden, ze legden een lange weg af, vanuit Ierland of Schotland, doorheen Amerika en helemaal naar hier, naar mijn voordeur!
Allerheiligen, Halloween, Allerzielen … noem ze in één adem en je voelt hoe dat wringt. Maar toch, het volkse en het religieuze, het devote en het profane, ze zijn zee en strand. Elkaars tegenpool, maar ze kunnen niet zonder mekaar. Want gaan we met Pasen, de verrijzenis van de Heer, niet op zoek naar chocolade eieren en zingen we met Kerst, de geboorte van de Verlosser, rond een spar niet dat liedje over een dennenboom? Dat soort dingen nemen we niet zo nauw en daar is niks mis mee. Nog zo eentje, op Allerheiligen herdenken we onze overledenen, maar eigenlijk hoort dat de dag erna, op Allerzielen. We dwalen af, Freek. Zoals Halloween ruim de tijd nam om weer bij ons terug te keren, zo nemen ook vertellingen wel eens een omweg. Zoals dit verhaal van wal stak met dat absurde lied van jou, om dan in een wijde boog langs Halloween, neer te strijken bij het gedenken van onze geliefden met Allerheiligen, pardon, Allerzielen.
Maar laten we redelijk blijven, het lijkt me weinig gepast om in deze zwijgzame dagen de lezer achter te laten met alleen dat onnozele lied van jou. Weet je wat, we hadden het daarnet over Bram. De betreurde, veel te jong vertrokken Bram Vermeulen, jouw compagnon de route van vele jaren. Bram, de meer contemplatieve van Neerlands Hoop, jullie tweespan. Laten we met zijn woorden de lezer uitwuiven, Freek, daar kan je vast wel in komen. Simpele woorden over wat er echt toe doet, je weet welk lied ik bedoel. ‘Testament’ noemde Bram het. En of er leven is na de dood, dat laten we hier even in het midden. “En als ik dood ga, huil maar niet, ik ben niet echt dood moet je weten. ‘t Is het verlangen dat ik achterliet, dood ben ik pas als jij me bent vergeten …”
Allemaal tekenen ze present. In de hallen onder ’t belfort pakken alle Brugse sportverenigingen uit met een ruim bemeten stand, overladen met medailles, bekers en ingekaderde pronkstukken. Een resem sportverenigingen, van ‘Turnafdeling Socialistische Jeugd’ tot de weledele ‘Handbooggilde Sint-Sebastiaan’. Naast ‘Football Club Brugeois’ tref je er ook ‘Cercle Sportif Brugeois’ en ‘Brugsche Velosport’. De ‘Lawn Tennis & Hockey Club’ schouder aan schouder met de ‘Rashondenclub Sint-Michiels’.
– foto beeldbank Brugge –
De ’Koninklijke Brugsche Zwem- en reddingskring’ die thuis is in het recent gebouwde binnenzwembad op Kristus Koning, is het aan zichzelf verplicht om erbij te zijn. Want de tentoonstelling biedt de bezoeker een handvol lucratieve nevenactiviteiten ten gunste van ‘Het Zwemuurtje’, gratis zwembeurten als ‘liefdadigheidswerk ten voordele van wezen, blinden, doofstommen en schipperskinderen’. Zo kan je midden de expositieruimte je centen kwijt in ‘een drank- en dansgelegenheid met flinke jazzmuziek en allerhande aantrekkelijkheden’. Hoofdprijs van de tombola is ‘een koers dames- of heerenfiets van het zeer gunstig gekende rijwielfabrikaat Het Belfort’.
Redenen te over om uit te pakken met een affiche met enige vitaliteit in haar campagnebeeld. Op de voorgrond een adonis met ontbloot bovenlijf, een zedig doek om zijn midden. Wil hij imponeren met zijn zopas gewonnen beker of met zijn sixpack? Hoe dan ook gaat zijn aandacht minder uit naar de toeschouwer dan naar de redelijk androgyne boogschuttersfiguur op de achtergrond. Cupido? In de rechterbovenhoek lezen we de naam van de ontwerper. Merkwaardig, niet meer dan twee affiches zijn ons bekend met daarop ‘A. Goethals Van Reck’. De ene is deze omtrent de tentoonstelling. De andere kondigt de Brugse handelsbeurs van datzelfde jaar 1934 aan. Over die jaarbeurs lees je iets in een Brugse gazet. Zwart op min of meer vergeeld wit staan daar de volgende verrassende woorden …
“In Brugge stichten twee getalenteerde kunstenaars, A. Goethals en A. Van Reck, samen een kunststudio. Op de jaarbeurs tonen ze enkele van hun creaties op hun smaakvol ingerichte stand (…) Goethals en Van Reck ontwerpen bijzonder originele kunstaffiches.” Verdorie, ‘A. Goethals Van Reck’ is geen naam! Het zijn er twee, Albert Goethals en Armand Van Reck! Een verrassend verbond tussen de vakkundige maar behoedzame Bruggeling Albert Goethals en de zowel in leeftijd als op artistiek vlak jongere Blankenbergse schilder Armand Van Reck. Twee creatievelingen, één merknaam. Lennon & McCartney, maar dan in het Brugge van de jaren dertig. Hun samenwerking duurde de tijd van een paar affiches. De art-deco-flair van beide ontwerpen biedt weinig twijfel. Albert Goethals, de brave man, kwam hier niet aan te pas. Des te meer de stoutmoedige hand van Armand Van Reck. Met kloek resultaat, al laat hij zich betrappen op een klein foutje. Op de sportaffiche kwam het trema in het woord ‘trofeëen’ op de verkeerde, tweede letter ‘e’ terecht in plaats van op de derde. Maar hij koos een gedurfd eigentijds lettertype, dus we vergeven hem graag dat ene uitschuivertje.
Voor de bezoekers van de expositie maakt het niks uit. Wie lid is van één van de sportclubs wil erbij zijn wanneer het lint wordt doorgeknipt. Niet in het minst de Brugse zwemclub. Voorop stappen, toegejuicht door de omstaanders, kampioen Jan Guilini en zijn Aline, ze trouwden vorig jaar. Het leven kan simpel schoon zijn, bedenkt Jan.
– foto beeldbank Brugge –
Dat binnen een handvol zomers, amper twintig jaar na de eerste wereldbrand, weer Duitse soldaten door de straten van de stad zullen marcheren, dat kan vandaag niemand vermoeden. En al helemaal niet dat na die gruweljaren het zwembad de naam van kampioen Jan Guilini zal krijgen. En neen, niet om zijn kampioenstitels. Wel om de heldhaftige rol die hij in de oorlog zal vervullen als verzetsheld. Een rol die hem noodlottig wordt, op 22 mei 1944, tien jaar na de tentoonstelling in de stadshallen. In dat voorjaar van ’44 nadert de oorlog zijn einde, maar een paar weken voor D-day wordt de koene zwemmer, eenendertig jaar jong en vader van drie kleine spruiten, in de Duitse Brandenburg-Görden-gevangenis door zijn Nazi-beulen van het leven beroofd. Onthoofd.
Maar vanmiddag, ’t is een aangename zomerdag in 1934, strooit de beiaard zijn vrolijke deuntjes over de daken van de stad. En aan zijn torenvoeten loopt volk in en uit bij een al even vrolijke tentoonstelling over sporttrofeeën. Onder hen ook Jan Guilini en zijn vrouwtje, de toekomst lacht hen toe. Ge hebt gelijk, Jan, het eenvoudige leven, hoe schoon kan het zijn!
“Ha, Bruggelingen!” In haar wat korrelige stem herken ik een licht West-Vlaamse tongval. Een mens staat van minder aan de grond genageld. Verwonderd omdat zij het Brugs herkent waarin mijn wederhelft en ik, dwalend langs de kunstwerken in de grote zaal van Louvre Lens, zonet een paar woorden wisselen? Was het dat maar! Nu dit verhaal u hier wordt toevertrouwd, zit u stevig in uw stoel of zetel? Deze jongen mag het hopen, want hij gelooft zelf amper dat hij hier doodgemoedereerd wordt aangesproken door een geschilderd portret! Een vrouw op een schilderij! Ze spreekt!
Totale verwarring, heel even. Kijk links van mij, rechts. Niemand heeft iets gemerkt of gehoord. Een paar stappen van mij vandaan buigt mijn vrouw zich naar het tekstbordje onder een vitrine met een gotisch beeld. En zet rustig haar weg door het museum verder, heeft niks in het oog. Of ik droom? Neen, we zijn hier gewoon midden de zaal die de naam ‘Galerie des temps’ kreeg, een paar duizend jaar kunstgeschiedenis in één breedvoerige ruimte bijeen gebracht. Het is de trip vanuit Brugge naar het Noord-Franse Lens meer dan waard. En op deze plek sta ik dus oog in oog met ‘Portrait d’une femme âgée’, ofte het portret van een oudere dame, een paneel van Hans Memling. En dat schilderij, het spreekt mij aan! Het lijkt iets voor een album van Suske en Wiske. Met zo’n alliteratie in de titel, ‘De mondige Memling’ of zo. Maar neen, dit is hier en nu en het is echt. Had ik het van horen zeggen, ‘k geloofde er niks van.
Zonet wijs ik mijn eega er nog op, kijk, da’s van Memling, onze Brugse grootmeester! Waarna mijn gezellin op nuchtere toon vraagt of ik met evenveel ontzag over dit kleinood zou spreken als het van een anonieme schilder was. Daar sta je dan, als vermeend kenner. En of die middeleeuwers altijd zo beteuterd keken, schampert ze. Het portret doet haar denken aan het kadertje van destijds bij mijn grootmoeder boven de schouw. Ze weet dat ik het zo voor mij zie, het sjofel geklede jongentje dat met droeve blik voor zich uit staart. En op zijn wang parelt een traan. Schildersmartlap. Maar ze heeft een punt, dit is geen vrolijk portret.
… verscholen midden een huizenblok.
Maar inmiddels wandelt mijn vrouw rustig verder langs de indrukwekkende tijdslijn die dit plaatselijke Louvre uittekende met unieke kunst uit het moederhuis in Parijs. En sta ik hier perplex te luisteren naar deze ‘femme âgée’.
Want ze zegt nog iets. Stelt mij een vraag. Hoe dat zit met het nieuwe museum dat we bij ons in Brugge aan het bouwen zijn. Een conversatie met een schilderij, waar ben ik beland! Ik zet mijn laatste twijfel opzij en beslis toch maar te antwoorden. Dat het nu snel vooruit gaat met ‘Brusk’, zegt ik, de nieuwbouw die binnen een jaar of wat zal aansluiten op het Groeningemuseum. Al valt dat imposante bouwproject amper op voor wie in de buurt passeert, het gros van de werf ligt verscholen midden een stratenblok.
Even zwijgt ze, de mevrouw op het paneeltje. Dit was het? Maar neen, het schilderij is nog niet uitgepraat. Dat alweer heel wat jaren voorbijgingen sinds ze laatst in Brugge was, vertelt de vrouw. Ze herinnert zich ‘Les Primitifs Flamands à Bruges’, de prestigieuze tentoonstelling in 1902.
En een paar decennia later, in de zomer van 1939, keerde ze nog een keer terug. ’t Was bij de vijfhonderdste verjaardag van Memling dat een eerste keer een expositie doorging met uitsluitend werken van zijn hand, vertelt ze met woorden waarin onmiskenbaar heimwee doorschemert. Heimwee naar de dagen waarin de meester haar portretteerde? Heimwee naar Brugge? Ik vraag het maar beter niet. Trouwens, de etiquette tegenover sprekende schilderijen, hoe zit het daarmee? Die keer in ’39, vervolgt ze, kwam een zwart-wit foto van haar portret in de cataloog. In dat boek werd haar portret vermeld als deel van een tweeluik waarvan het andere paneel een Madonna met kind voorstelde. Waarom zucht ze? ’t Waren de schoonste jaren van haar leven, weet ze nog, toen haar man aan de jonge schilder Hans Memling opdracht gaf om hen allebei te vereeuwigen.. Zij aan zij in hetzelfde decor, een dubbelportret.
Ik raap nog een keer mijn moed bijeen en stel de vraag die er, naar ik meen, toe doet. Wat is er geworden van het portret van haar echtgenoot? Wel, die vergissing in 1939 was een eenmalige uitschuiver. Haar man is veilig en wel in een museum in Berlijn, weet ze, ze verzorgen hem daar goed. We zien mekaar alleen maar hoogst zelden bij een uitwisseling voor een tentoonstelling of zo. De laatste keer was trouwens bij jullie in Brugge. Op die tentoonstelling ‘Memling en het portret’, da’s ook weeral bijna twintig jaar geleden!
Jammer dat jullie je oude dag niet samen kunnen doormaken, probeer ik voorzichtig. Ze antwoordt niet. Is het voorbij, dit magische moment? Heb ik haar gekwetst? Maar dan herpakt zij zich. Weet je wat, zegt ze, dat nieuw museum waar jullie aan bezig zijn, daar gaan straks vooral tijdelijke exposities door, niet? Wees wijs, gun vooral ruimte aan jonge creatievelingen, dat deden wij in onze tijd ook. Maar mochten jullie toch ooit nog een keer iets aanvatten met oude kunst, weet je wat schoon zou zijn? Mochten mijn man en ikzelf mekaar daar nog een keer kunnen weerzien. Je mist hem heel erg, hé, waag ik. Het schilderij hult zich in stilzwijgen.
Mijn levensgezel komt naast mij. Kijkt mij bezorgd aan. Waar blijf je zo lang, vraagt ze, is er iets? Neen hoor, neen, ik kom eraan. In ’t weggaan kijk ik nog eenmaal om naar het paneel. Lees nog een keer het informatiebordje. ‘Portrait d’une femme âgée’ staat er. Op het schilderij, een niet meer zo jonge vrouw. Zowat onze leeftijd? Ze lijkt voor zich uit te staren, onbestemd, maar ik weet beter. Wanneer ik bij haar wegga … Maar neen, ‘k heb te veel verbeelding. Dat van die traan op haar wang, dat kan niet. ’t Is hier tenslotte geen avontuur van Suske en Wiske, hé! Dat gesprek van daarnet?
Afgeladen vol, zo laat de provincieraadzaal zich die avond omschrijven. Een zaal vol goesting en daarvan heeft Wim Opbrouck er misschien nog het meest van al. Zoals verwacht toont de gastheer zich van zijn speelse, Opbrouckse kant. De officiële opening van het ‘Hof der Dingen’ is dan ook zo’n beetje zijn avond. Die van hem en van iedereen die hem in de voorbije maanden een voorwerp toevertrouwde waaraan een verhaal vast zit, een West-Vlaams verhaal.
Die inzameling resulteert in een rariteitenkabinet waarin de meest onvermoede spullen vertellen over onze provincie. Dat gaat van de bokshandschoenen van Delfine Persoon over de megafoon van stoetenbouwer Tony Willems tot de bemodderde laarzen van een boerin die ook halftijds als verpleegster in ’t beroepsleven staat. Doorheen weinig gebouwen die een restauratiecampagne over zich heen kregen waait zo’n verfrissende wind als hier, door dit Provinciaal Hof op de Brugse markt. En nu iedereen er vrijelijk af en aan loopt, noopt de plek tot een opgewekte dit-huis-is-van-ons-stemming. Wellicht zo kwam Wim Opbrouck op het idee om hier zijn en ons ‘Hof der Dingen’ onder te brengen. Maar in de voorbije maanden kwamen meer mensen met verrassende hebbedingen aanzetten dan Wim kwijt kon in zijn expositie. De curator stond voor verscheurende keuzes. Wie weet, wat vandaag niet aan bod komt, diept hij misschien later nog op. Trouwens, zopas kwam een affiche in mijn archief terecht die zich thuis zou voelen in Wims ‘Hof der Dingen’. Een affiche met een door en door West-Vlaams karakter. Herinnert de lezer zich, van een paar weken geleden, ons relaas over een concert in het Brugge van de jaren twintig? Een avond ten voordele van een hersteloord voor tuberculose-patiënten dat ze bouwden in Sijsele.
Welnu, voor dat Sanatorium Elisabeth gingen naast die muziekavond wel meer benefietacties door. De ‘Groote tombola’ was daarbij met voorsprong het meest in het oog springende steunproject. De ‘Groote Tombola’, in de hele provincie werd de bevolking opgetrommeld om deel te nemen aan dat loterijspel. ‘Daar hier in de stad vele personen nog niet in de gelegenheid geweest zijn, zich lotten aan te schaffen, zoo komt het comiteit een groep juffrouwen aan te stellen die zich bereidwillig gelasten de loten bij al de inwoners van Brugge aan te bieden’, meldde het Burgerwelzijn.
Eén frank voor een lot, de modale burger kon zich daarmee verzoenen. Daarmee en met prijzen, samen goed voor zomaar eventjes 150.000 frank. Dat is welgeteld 3.750 euro. Vandaag geen schokkend bedrag, maar in de jaren twintig ronduit een fortuin. In het Provinciaal Hof werd alles tentoongesteld wat te winnen was. Alles, behalve de twee hoofdprijzen. Al waren het vooral die twee die van zich lieten spreken. Of wat dacht u van, dixit de affiche, “een schoon burgershuis te Yper” of ook “eene villa te Knocke aan zee”? In Knokke, het oord dat zich schoorvoetend ontpopte tot het mondaine vakantieoord dat het ooit zou worden, kon je een gloednieuw huis verwerven. Of een aardig optrekje in het na de oorlog als een feniks uit zijn as herrezen Ieper. Het nieuwerwetse Knokke en het herboren Ieper, het West-Vlaanderen van toen ten voeten uit.
Waarde lezer, u weet van onze nieuwsgierigheid op zo’n keren. Over welke huizen gaat het? En zijn ze er nog, vandaag? En ja hoor, het lukt om ze te vinden. Althans, met een bereidwillig helpende hand vanuit het plaatselijk stadsarchief kwamen we het pand in Ieper op het spoor. In de Lange Torhoutstraat staat het tot vandaag fier overeind als huisnummer 10, in de kenmerkende gele baksteen van de naoorlogse heropbouw.
De woonst in Knokke verging het minder gunstig. In de destijds pas aangelegde Paul Parmentierlaan was het één van de eerste bouwwerken. En tot voor een aantal jaren stond ‘ons’ huis er nog. We traceerden een niet eens zo oude foto waarop we het herkennen van op de affiche. Maar het is niet meer. Wat had u verwacht?
Anno 2024 is de Paul Parmentierlaan een aaneenschakeling van karakterloze flatgebouwen. Nog niet zo heel lang geleden veegden die misbouwsels ons Villa Louis, zo heette ze, genadeloos van de kaart. Onze provincie en haar kuststeden … zucht.
De Paul Parmentierlaan, anno 2024 …
Maar er is ook veel schoons te zien in onze contreien. In het ‘Hof der Dingen’, bijvoorbeeld, waar Wim Opbrouck ons fijntjes wijst op het bijzondere van het alledaagse. Mijn tombola-affiche van bijna honderd jaar geleden, Wim, misschien had die er ook een plaatsje verdiend. Maar … ik weet nóg iets beter.
We konden nog niet achterhalen wie destijds die huizen won. Werk aan de winkel! Doch wacht, stel je voor dat ze nooit werden toegewezen! Een tombola met nooit gewonnen hoofdprijzen, zou het kunnen? Die ondeugende bedenking voert mij terug naar een heel ander soort tombola, een loting uit mijn kindertijd. Weet je nog, Wim, Domus Dei? Op school werden we er elk jaar weer mee opgezadeld, met de lotjes van Domus Dei. Een loterij ten voordele van kerkenbouw en dat soort projecten, zeg maar een bisschoppelijk gokspel. Elk godvruchtig huishouden werd verondersteld een paar lotjes aan te schaffen. En elke keer was de hoofdprijs een auto, het toenmalige summum van luxe. Dat we keer op keer lacherig deden over het hardnekkige gerucht dat die auto, in mijn herinnering was het altijd een Mercedes, nooit door iemand werd gewonnen, dat hoorde gewoon bij Domus Dei.
Allez Wim, zeg nu zelf, een lotje van Domus Dei, portret van de volkse goedgelovigheid van weleer, dat mag toch ècht niet ontbreken in je collectie? Vergeet die knaap met zijn affiche, Wim, ga voor Domus Dei! Hierbij, waarde lezer, een oproep. Diept u uit een zolderse lade zo’n kleinood op, aarzel niet. Breng het naar Wim, met mijn groeten. Een lotje van Domus Dei, het wordt de ultieme blikvanger in het ‘Hof der dingen’. Met ernaast, onverstoord op een hooghartige sokkel, de Mercedes die nimmer iemand won.
Liet Willy Lustenhouwer ooit in zijn politieke kaarten kijken? Babbelde de godfather der Brugse grapjassen bij zijn conferences in de stadsschouwburg doorgaans niet gezwind met een weide bocht om het bestuurlijke wereldje heen? Niemand nam het hem kwalijk, ’t was lachen geblazen met eigen lokale geplogenheden en de volkse typetjes waar Lustenhouwer in grossierde. Dat mochten we een tijdje geleden nog vaststellen toen zijn erfopvolger, de Mugge van Brugge, in diezelfde schouwburg uitpakte met een lang niet onaardige hommage aan Willy Lustenhouwer. Kleurrijke personages passeerden de revue, maar politiek Brugge mocht op zijn twee oren slapen.
’t Was dan ook redelijk verschieten toen vorige week ineens die affiche opdook. Ze leek echt wel héél goed op andere affiches waar je vandaag niet naast kijkt. ’t Zal toch niet waar zijn, zeker, de Mugge van Brugge staat op een lijst? Het was niet waar. Al had de Mugge, de sloeber, ons wel liggen, heel even. Laat maar, Mugge, ook zonder jou werkt het bestuurswereldje ons meer dan een keer op de lachspieren! Brugge is overigens, als ’t op absurde of satirische politieke bokkensprongen aankomt, niet aan zijn proefstuk toe. Sommige verkiezingsjaren kabbelen rustig voorbij, maar andere zijn rijkelijk voorzien van markante initiatieven. In onze collectie op zoek naar affiches die zich dat herinneren, diepen we een archiefdoos op met daarop het jaartal 1994.
… leek echt wel héél goed op andere affiches …
Ook bij die gemeenteraadsverkiezingen verslikte je brievenbus zich in de papieren beloftes van alle gevestigde partijen. Met hun namen van weleer, kent u ze nog? CD&V was nog CVP, Vooruit heette SP en Open VLD nog kortweg VLD. Het Belang was nog Blok en het wel heel Oost-Europees klinkende Agalev stond voor Groen. En N-VA ging nog door ’t leven als Volksunie. Maar ’t was mij anderzijds het verkiezingsjaartje wel. Want de kiezer kon zich die herfst een heleboel andere keuzes veroorloven! Er kon bijvoorbeeld gestemd worden op ‘Paix’. Jan Keirse stond moederziel alleen op zijn lijst, wat alvast een voorkeurstem overbodig maakte. Menslievende tijden waren het, want naast een partij met zo’n vredig imago, vond je negen Bruggelingen onder de aardige partijnaam ‘Liefde’.
Namen als die van de destijds in Brugge alom gekende Bernard Muylle. Een andere Muylle, Yves, pakte dan weer uit met ‘Bof’, aanvankelijk bedoeld als nieuwe partij die als ’t erop aan kwam toch maar mooi beschutting zocht onder de vleugels van de liberalen. Bij ‘Bof’ vond je ook marathonloper Peter Daenens. En de slogan ‘Brugge pleegt zelfmoord‘, kwestie van ’t een beetje vrolijk te houden.
Er was de NWP of Natuurwetpartij, een eerder bescheiden initiatief met vijf kandidaten waarvan er eentje goed was voor vier voorkeurstemmen. Wat niet volstond om verkozen te raken. Jeugdig volk of wie zich jong voelde kon terecht bij jongerenpartij ‘Robin Hood’ die met “’t Is den Hood die ’t doet!” de prijs van grappigste slogan verdiende.
En je kon niet om ‘Rossem’ heen, in die dagen in heel Vlaanderen beroemd en berucht om hun boegbeeld Jean-Pierre Van Rossem. Hier bij ons stak graficus Mark Ampe zijn nek uit als lijsttrekker, maar ook Marie Jean Vandecaesbeek deed mee. Marie wie? Kwam ze op de lijst als ‘Loetje van de Schoare’, haalde ze wellicht meer stemmen. Loetje stond niet alleen achter de toog van haar café aan de Coupure, maar in de loop der jaren ook een paar keer op een lijst. De ene keer van de ene partij, een volgende verkiezing weer van een andere. Dus ook een keer bij Rossem. Dat gaat zo wanneer je, gelijk Loetje, iedereen graag ziet. Dat jaar ging het Brugse ‘Rossem’ ongevraagd over de tong wanneer aan ’t licht kwam dat een jongedame op hun lijst nog minderjarig bleek. En al helemaal wanneer een andere dame tot haar niet geringe verbazing haar eigen naam op de lijst vond … zonder van iets te weten. En neen, zo hoort het niet.
Om in een geest van levenswijsheid af te sluiten was 1994 ook het jaar waarin je kon stemmen voor ‘WOW’. Dat letterwoord stond voor ‘Waardig Ouder Worden’. Heel even leek dat initiatief met aandacht voor de oudere burger landelijk een schone toekomst tegemoet te gaan, maar het mocht niet zijn. Gebrek aan verjonging, misschien? Het jaar 1994 ging voorbij en zo ook de verkiezingen van oktober. Patrick Moenaert werd burgemeester, een eerste keer, en Brugge bleef de brave stad die het altijd al was.
We zijn dertig jaar en vijf gemeenteraadsverkiezingen verder. Er komen weer een paar kleine partijtjes op, maar lang niet zoveel als toen. En wie het vreest kunnen we gerust stellen, de Mugge van Brugge is dus niet ècht kandidaat-burgemeester. ’t Was maar om te lachen, dat van die affiche. ’t Zou nochtans niet de eerste keer zijn dat een podiummens in de politiek gaat. In het land van de cowboys bracht acterende cowboy Ronald Reagan het zelfs helemaal tot president en vandaag hebben ze er Oekraïne ook zo eentje. Maar een regelrechte comedian? Er komt ons niet meteen iemand voor de geest. En neen, Trump telt niet mee.
’t Was maar om te lachen, die affiche.
Mijn waarde Mugge van Brugge, we kijken uit naar je eindejaarsconference waarmee je straks uitpakt in het concertgebouw. Vier daar maar lustig de politieke teugels als kluchtenverteller. Maar onthoud dat je idool, Willy Lustenhouwer, zich verre van verkiezingen hield. ‘k Wed, als iemand hem vroeg op wie hij stemde, dan was het antwoord “Vo de goeie, hé!”. Laat de politiek, Mugge, aan anderen die daar talent voor hebben. Want voor je ’t goed en wel beseft, zucht je ‘Help, ik ben verkozen!‘ Doe verder waar je goed in bent, het podium is van jou. Zelf hou ik mij ook daar ver vandaan, van ’t podium. Ver van politiek? Wees gerust. Al vermoed ik, mochten jij en ik toch ooit bij pot en pint tot de conclusie komen dat Brugge nood heeft aan een frisse politieke wind, dat we mekaar verstaan. ‘k Heb trouwens wel al een partijnaam in gedachten. Wat dacht je van ‘De Goeie’?
De eindejaarsconference van de Mugge, op 2 januari ’25 in het Concertgebouw … achter deze link.
Hou het stil voor de verzamelaar maar onder ons gezegd, soms hebben affiches gewoon iets weg van behangpapier. Affiches verbergen vaak meer dan ze laten zien en met behang is het net zo. Wat gaat schuil achter het verkleurd behangpapier in oude panden? Nòg ouder behang! Papier dat zich mensen en hun doen en laten van lang geleden herinnert. Als muren konden spreken. Met affiches is het net zo. Ook zij verzwijgen soms meer dan ze aankondigen. Zoals de affiche die ik een paar zondagen geleden op het boekenmarktje langs de Steenhouwersdijk, na een gezapige keuvel met de verkoper, voor een schappelijke prijs kon meenemen. Ze gaat over een concert ten voordele van ‘het sanatoriumvoor teringlijdende vrouwen te Sysseele’.
Het sobere tekstplakkaat belooft een ‘belangrijk concert’ op een dinsdag in februari maar naar het jaartal mogen we raden. Maar in de stadsbib hebben ze oude kranten en die vouw je thuis handig open op je digitale scherm. De aankondiging van het concert brengt ons, zo leert mij een Brugsch Handelsblad uit die dagen, naar een winteravond in het jaar 1927. En de opbrengst is dus bestemd voor het in opbouw zijnde sanatorium van Sijsele. Zo’n sanatorium, dat is echt iets van die tijd, de eerste helft van vorige eeuw. Je zal maar tuberculose oplopen, tegen die levensbedreigende ziekte is nog geen afdoend geneesmiddel opgewassen. Je enige houvast is een soms maandenlange kuur in een sanatorium, waarbij schone lucht, gezonde voeding en rust voorop staan. Midden de naaldbossen van Sijsele, in de dan nog zeer landelijke omgeving langs de steenweg naar Maldegem, bouwen ze zo’n sanatorium. Het is een initiatief van een bemiddeld echtpaar dat zijn zoon aan de ziekte verloor. Ze noemen het complex naar onze koningin, Elisabeth. De bouw van het sanatorium heeft veel voeten in de aarde, overal in de provincie dragen initiatieven bij aan de financiële kant van het project. In de kerken van omliggende parochies worden de boeren vanop de preekstoel aangemaand om met paard en kar bouwmaterialen naar de werf aan te voeren van bij het nabijgelegen treinstation van Donk. Je hemel verdien je niet zomaar!
En in Brugge is er dus dat benefietconcert. De krant kondigt het aan als een initiatief van ‘Vrouwenadel’. Vrouwenadel? Een dameskransje uit adellijke middens? Neen, een gazet van een paar jaar eerder brengt klaarheid. “Er is te Brugge een bond ingericht voor katholieke vrouwen, met het doel de katholieke gedachte op godsdienstig, zedelijk en sociaal gebied meer en meer bij haar te doen doordringen. Meer waardigheid kan alleen nog de vrouw beschermen tegen dien stroom van ontzedelijking en al dat heidensche, hetwelk wij van dag tot dag meer zien toenemen. Het doel is verzedelijking, het middel is hooger ontwikkeling”.
En die hoognodige bond staat dus in voor het concert in het Sint-Lodewijkscollege. De affiche laat weten dat je die avond de feestzaal binnenkomt langs de poort in de Dweersstraat. Veel later zal die schoolpoort de aftocht van het college naar Sint-Andries overleven, als een relikwie van wat ooit was.
Wat krijg je voor de 4 frank die je neertelt voor een toegangskaartje? De komst van twee blijkbaar ronkende namen. Er is Cecil Grey, kunstzangeres, en een twaalfjarig jongetje, een zekere Carlo Van Neste, die viool speelt. De naam Cecil Grey, dat wordt even zoeken. Verraadt haar naam een Engelse achtergrond? Dat klaren we alvast niet uit. Een eerste vermelding van de sopraan die verbonden is met de Gents opera vinden we in een Franstalig blad van kort voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Ze wordt er “la toute charmante petite cantatrice” genoemd. Kort na de oorlog duikt haar naam weer op als “une toute jeune et gracile cantatrice” die imponeert met Mozarts aria van de Koningin van de Nacht. En het houdt niet op, want in het Brugsch Handelsblad van 1924 is ze “de lieflijke zangeres die wij in den laatsten tijd verscheidene malen hier ter stede zagen optreden”. Even klinkt een kritische dissonant in het Burgerwelzijn … “een dappere soprano, doch soms wat overspannen”.
Maar een paar dagen na het concert waarover onze affiche spreekt lezen we toch maar over “het fijn ontwikkeld talent der zangeres”. Lofzang, dus. Helaas, helaas, wat de tijd doet met een mens. De wereld lijkt Cecil Grey voor altijd vergeten, van ‘la toute charmante petite cantatrice’ konden we niet één foto opdiepen. En dan is het de beurt aan dat knaapje uit het Kortrijkse, met zijn viool, Carlo Van Neste is zijn naam. Een lichtjes ander verhaal. Vergeet het beeld van de timide schooljongen van twaalf die redelijk schoon muziek kan spelen. Later zou Carlo Van Neste uitgroeien tot één van de groten van zijn tijd.
Zijn internationale doorbraak komt er wanneer hij aantreedt als jong solist bij London Philharmonic Orchestra. Carlo krijgt naam als vooraanstaand docent, finalisten van de Koningin Elisabethwedstrijd gaan er prat op dat ze bij hem de stiel leerden en zijn kamerensemble ‘Trio Carlo Van Neste’ wordt een begrip in het wereldje. Of zijn toehoorders in Sint-Lodewijks zich realiseren dat daar een klein ventje, maar tegelijk een man met een grote toekomst voor hen musiceert, laat zich moeilijk inschatten.
Cecil Grey en Carlo Van Neste, elk verlegde een steen in de rivier die muziek heet. De ene een kiezeltje, de ander een kei. Het komt wel eens voor dat ik langs Sijsele naar Maldegem rij. Ergens onderweg, tussen hoge naaldbomen, doemt het nog altijd op, het voormalige Sanatorium Elisabeth. Voortaan laat elke passage in die buurt mij mijmeren over een jong violistje dat op een keer een zaal Bruggelingen ontroerde. Over een operazangeres, ook. En hoe het ene mensenleven sporen nalaat, terwijl het andere is wegdeemstert in de mist der tijden. Ochtendlijke nevels tussen de sparren van een oud bos.
Ergens op een stoep in de Langestraat, een doos met langspeelplaten. Nóg zo’n doos. Op elke rommelmarkt vind je wel iemand die ouwe platen kwijt wil. En daar is weer vraag naar. Je gaat erbij zitten, gehurkt graai je doorheen het stapeltje. Nutteloze verzamelplaten, zoals wel vaker. Maar ineens, tussen een paar felgele ‘Alle dertien goed’-hoezen, die ene van Angelo Branduardi. Met dat dromerig portret van de muzikant, de vingers van zijn linkerhand zoeken een akkoord op de hals van zijn gitaar die hij lijkt te koesteren. En onder zijn naam ‘Highdown Fair’, de titel van het album. En ja, in je hoofd hoort de knaap die je toen was weer het meeslepende lied van toen. Zo’n terugkeer in de tijd, helemaal naar je jongensjaren, dan neem je die plaat mee naar huis, toch? Waarom je ze alsnog laat waar ze is? Vooreerst omdat je heel lang geleden niet alleen je platen, maar ook je platenspeler van de hand deed. En bovenal, deze hoes oogt vlekkeloos. Hoezo, als dat geen argument is om ze wèl aan te schaffen! Niet, dus.
Want die ‘Highdown Fair’ van ons, ergens eind jaren zeventig ligt ze op de salontafel in de krappe mansarde die we huren, drie hoog in de schaduw van Sint-Salvator. Op een keer morst iemand een scheut rode wijn en sindsdien siert een hardnekkige, rode vlek haar hoes. En nu je ze hier in handen houdt, mis je niet alleen de muziek, maar ook die warmrode, zwijgzame getuige van ongetwijfeld late uurtjes van toen. Schone dagen, lange nachten. Zonder dat wijnspoor is ‘Highdown Fair’ gewoon die plaat niet. Van op de zondagse rommelmarkt fiets je naar het Volkskundemuseum in de Balstraat. ’t Is daar heropening, het huis was een stuk van de zomer gesloten en dit weekend gooit het heringerichte museum zijn deuren weer open.
Er is nagedacht over nieuwe invalshoeken, hier en daar kan de bezoeker zelf de handen uit de mouwen steken. Of de voeten in een paar klompen om zich aan een volksdansje te wagen. Al blijft het totaalplaatje het vertrouwde huis zoals we het sinds lang kennen.
Achter de witgekalkte gevels van de Balstraat is de binnentuin op stille dagen een plek met een verstilde, nostalgische allure. Maar vandaag is ’t hier één en al vrolijke drukte. Alleman laveert welgemutst tussen kraampjes met van alles en nog wat omtrent oude textielambachten. Van boven de daken kijkt de middeleeuwse Jeruzalemkerk goedkeurend toe. Je bent op zo’n jaarmarkt in lang vervlogen tijden … het soort feest waar Branduardi over zingt … “At Highdown fair for two farthings, my father bought me a little white mouse …” En je kan hier ook iets nuttigen, natuurlijk, en je raakt aan de praat met een toevallige drinkgenoot. Over ’t schoon weer en koetjes en kalfjes, over de nieuwe museuminvulling ook, en zo komt jullie gekeuvel uit bij Guillaume Michiels. Was de schilder in een ver Brugs verleden niet de geestelijke vader van dit museum?
Je hebt hem niet persoonlijk gekend, de kunstenaar en gepassioneerd verzamelaar van alles wat volks was. En al babbelend denk je toch weer even terug aan die plaat met de wijnhoes. Je deed ze ooit van de hand, al je platen. Het waren de jonge dagen van de cd, ineens waren grammofoonplaten ouderwets. En die ene was al helemaal waardeloos, wie geeft wat om een plaat met een vuile hoes? Je deed ze weg, voorgoed. En gemis is veelal voor later. Guillaume Michiels liet zich daar niet aan vangen. Deed niets van de hand, zijn huis langs de Verversdijk vulde hij met al wat oud was en voor anderen nutteloos en achterhaald.
Thuisgekomen ga je in je affichecollectie op zoek naar wat erin steekt over Guillaume Michiels. ‘De wereld van een Brugse mens’, een affiche uit 2009, is het eerste wat je opdiept. Het was de aankondiging van een expositie over zijn rijkgevulde leven. En een bijhorende brochure over de tentoonstelling die doorging in ’t stadsarchief èn in het volkskundemuseum. Dat was in 2009, honderd jaar na zijn geboortedag.
De brochure – las je ze, destijds? – vertelt je verrassend veel over de schilder die het uitzoeken van het verleden van zijn stad als zijn levenswerk zag. Over wat hij publiceerde, dat was heel wat. Over zijn magnum opus, ‘Uit de wereld der Brugse mensen’, vuistdik boek dat vaak ten onrechte als een verzameling foto’s wordt omschreven. Het is waar, het werk bulkt uit van de foto’s uit Guillaume’s unieke verzameling, maar je vindt er veel meer over Brugge dan alleen maar oud beeldmateriaal. Het boek staat nog als een huis. Een oud huis, weliswaar, maar naar Brugse normen is dat een troef. Maar wat pas echt verrast? In je collectie steken meer affiches dan je zou vermoeden omtrent initiatieven waar Guillaume Michiels zijn schouders onder zette. Als schilder èn als verzamelaar van volkskundige spullen. Maar evenzo als betrokkene bij tentoonstellingen over de geschiedenis van zijn stad, zijn Brugge. Angelo Branduardi, in je hoofd klinkt zijn fluwelen stem de hele dag na. Jammer van die
… meer affiches dan je zou vermoeden …
plaat, die met de oudrode wijnvlek. En nog meer jammer, eigenlijk, dat je Guillaume Michiels niet persoonlijk heb gekend. Nochtans, toen hij overleed, ’t was in het jaar 1997, had onze stad en zijn affiches je al even in zijn ban. Had je hem opgezocht, vernam je ongetwijfeld, in de marge van veel affiches, veel kostbare verhalen. Platen van vroeger en mensen van vroeger … en dat je ze soms pas ten volle waardeert als ze weg zijn. “Kere ke were!” … kon het maar …
Een rondleiding in de stad, met nadrukkelijk verzoek om langs te gaan in de Onze-Lieve-Vrouwekerk èn de Heilig Bloedbasiliek. Het komt voor dat deze jongen, de gids die van de dispatching zo’n mailtje ontvangt, zich al meteen een beeld vormt van de klant die straks op hem wacht. Bestempel je dat als vooroordeel? Vooroordelen zijn verwerpelijk, da’s waar, maar dit keer lijkt een rondgang in een paar gebedsoorden echt wel van belang. Dus vooringenomenheid of niet, zo’n opdracht roept een beeld op van wie langskomt. Een stel pilaarbijters? Bij de stalen, rode brug aan het Minnewater, waar het gros van de toeristen Brugge binnenkomt, kijk ik die middag dan ook benieuwd uit naar wie zich aandient. Want er is nog iets curieus omtrent de informatie die de gidsenvereniging mij toestuurde. De familienaam van de klant, verraadt die klankkleur niet iets Turks of zo? Waarbij je je afvraagt hoe dat rijmt met die interesse in kerken. Vooroordeel, jawel.
Ja, Fatima, we zijn een landje van bierdrinkers!
Komt een taxi aanrijden. Een smaakvol uitgedost koppel stapt uit, samen met een kleine jongen. De man en de chauffeur wisselen een paar woorden, de wagen vertrekt en ik maak kennis met Yusuf, zijn partner Fatima en hun zoontje. Ze spreken een behoorlijk vloeiend Engels maar mijn vermoeden – lees: vooroordeel – klopt zowaar, ze komen helemaal uit Antalya, Turkije. Een wandeling met zo’n klein gezelschap plooit zich na een tijdje wel eens in een gezapige, informele babbel. Tenminste als het tussen gids en klant ietwat klikt. En die middag valt dat klikken best mee, met een koppel dat al aardig wat van de aardbol heeft gezien, zo verneem ik. Trouwens, Yusuf is betrokken bij een organisatie die toeristen vanuit Antalya op sleeptouw neemt naar het Turkse binnenland. Mensen van de wereld, kortom.
We volgen de obligate route langs het begijnhof en in de kortste keren verrassen Fatima en Yusuf mij met hun oprechte interesse in ons verleden. Van onze geschiedenis en cultuur weten ze bovendien nogal wat. Hun kleine jongen, ik schat hem een jaar of acht, wil graag op de bootjes. Da’s voor straks, belooft zijn moeder. Althans, dat verneem ik wanneer zij mij haar Turkse antwoord vertaalt.
Iets verderop is het met het verhaal van de Halve Maan en de bierpijplijn voor een gids steevast makkelijk scoren, maar ook hier valt de leergierigheid van mijn gasten omtrent bier mij op. Je hebt gelijk, Fatima, we zijn een landje van bierdrinkers. In de Katelijnestraat blijken we evengoed een volk van chocolade-eters, mijn gasten laten zich graag vangen aan Belgian chocolats. Je bent toerist of je bent het niet, maar in de kerk willen ze ook alles horen over Michelangelo’s Madonna èn de Bourgondische praalgraven. Ook het Bourgondisch verleden van onze stad boeit hen. Aan de overkant van de Dijver zet het terras van Bourgogne des Flandres hen dan ook heel even op het verkeerde been. Neen, weet de gids, dit is niet het stadspaleis van Maria van Bourgondië, dit is nòg een brouwerij! Kunnen we tot bij dat terras, wil Yusuf weten en ik beloof dat voor straks, maar eerst op naar de Heilig Bloedkapel! Daar vertelt Fatima dat ze las over de reliek en hoe die wellicht ooit in Constantinopel werd ontvreemd door onze kruisvaarders, die sloebers. Dit gezelschap blijft mij verrassen! Mijn rondleiding zit erop, maar Yusuf herinnert mij aan Bourgogne des Flandres. Op het terras aan de waterkant komt voor elk van ons een frisse Blonden Os op tafel. Adil, da’s hun zoontje, neemt iets fris en kijkt geboeid naar de bootjes. Ik vertel over het komende bierweekend en ziedaar de teleurstelling van Yusuf! Dat ze dat moeten missen!
… jullie paters brouwen bier…
Na onze verkenning van kerk en basiliek mag het weinig verbazen dat religie nog een keer ter sprake komt. Dat ze geen praktiserende gelovigen zijn, vertelt Yusuf. Alvast geen moslims, begrijp ik, anders kwam hier geen schuimend nat op tafel. “Ach, alcohol …” mijmert Yusuf, “… Bij sommige geloofsgroepen kan het niet, jullie priesters proeven wijn aan het altaar, jullie paters brouwen bier, wie heeft het bij het rechte eind?” Waarna zijn vrouw mij verrast met een markante opmerking. Ze zegt “You can also pray while drinking!” Je kan ook bidden terwijl je drinkt … Er zijn van die achteloze babbels waarvan ge weet, dit blijft me bij! De Blonden Os heeft ons gesmaakt en bij de aanlegsteiger om de hoek stapt het gezin in een bootje, ik wuif ze uit. De kleine Adil straalt wanneer hij mij toezwaait. De fooi die Yusuf mij zonet toestopte mag een aardig centje heten. Straks hef ik daarmee op het bierfestival graag het glas op een memorabele middag in boeiend gezelschap. En op die woorden van Fatima. Enfin, een paar glazen misschien. Verwacht u, waarde lezer, van ondergetekende dat hij als drinkebroer na dat bierfeest hoogst beneveld huiswaarts strompelt, iets mompelend over drinken en bidden? Neen, zo bent u niet, u bezondigt zich nimmer aan vooroordelen.
En plots ziet Brugge zijn straten overrompeld door zijn jubelende inwoners. Hoor, ze zijn daar! Alleman wil, na dagen van angst en onzekerheid, eindelijk de Canadese bevrijders toejuichen. Die dinsdagmiddag, ’t is de twaalfde september van het jaar 1944, komt een einde aan vier duistere jaren van Nazi-bezetting. Om, uitzinnig van blijdschap en opluchting, hun jonge helden te begroeten staan ze rijen dik in de Zuidzandstraat. Grommend banen de pantservoertuigen van de Canadezen zich traag een weg door de menigte. En Cecile weet het zeker, toen hij zopas midden het blijde kabaal voorbijreed, kruiste zijn trotse blik heel even die van haar. Haar verbaasde ogen volgen hem terwijl hij en zijn kameraden hun triomftocht verder zetten door de joelende massa.
Rept zij zich zo meteen naar de Burg, waar de burgemeester de Canadese strijders verwelkomt? Misschien ziet ze die knapperd daar nog terug. De jongeman, flegmatieke verschijning in zijn verbazend proper uniform, zijn camouflagehelm vrolijk scheef op zijn gebruinde kop, ’t is lang geen onaardige verschijning. Zijn linkerhand rust nonchalant op een nochtans vervaarlijk ogend wapen. Een smeulende sigaret losjes tussen de vingers, als was het geweer zijn keu bij de biljarttafel in zijn stamcafé. En zijn flair, de triomfantelijke zelfzekerheid van de bevrijder. Als jong meisje sla je van minder aan ’t dagdromen.
Ze werd vorige week achttien, Cecile, maar van verjaardag vieren kwam niks in huis. De voorbije dagen gonsde het van de geruchten. De Canadezen rukken op. Of toch niet? De Duitsers gaan de stad verlaten. Of toch niet? En wat indien niet? Maar vandaag is Cecile haar verloren feest alweer vergeten, vandaag is het feest voor iedereen. En wie weet, die soldaat van daarnet … Hoe dan ook, de oorlog is voorbij, nu begint het voor haar, het echte leven! Al zijn er ook de dagen die volgen. Dagen waarin ze leert hoe het recept van het bestaan meer in zich draagt dan enkel vrijheid, blijheid. De naschokken van oorlog. De chaos waarin een stad zich stort wanneer veel op losse schroeven komt te staan, ondanks een oproep van de burgemeester. Er zijn de weerstanders, mannen en vrouwen die hun leven waagden. Helden. Helaas ook last minute-weerstanders. Collaborateurs, echte verraders en vermeende, moeten het ontgelden. Schermutselingen, afrekeningen.
– affiche collectie A. Poppe–
En er is, in de jaren die volgen, de ontluisterende koningskwestie. Maar het leven gaat zijn gang, het leven van een jonge vrouw, het leven van een stad, een land, een wereld. Cecile haar tijd schikt zich naar wat volgt op zo’n oorlog. Een tijd waarop de overwinnaar zijn stempel drukt, het Engels zijn zegetocht aanvat. Met Elvis en James Dean en James Bond, met Beatles en Stones. Een schone tijd? Zeker en vast. Met fel groeiende welstand en wandelen op de maan.
Maar ook weer met oorlogen, echt waar. Een koude oorlog en andere, Vietnam, het Midden-Oosten, Afrika. Wapenwedloop en hongersnood. En er is het land van Cecile. Met zijn wereldtentoonstelling, een afscheurende kolonie en politiek kluwen. Een vreedzaam land. Dat en veel meer komt op haar af, maar zie haar daar staan, in de Zuidzandstraat, blij zoals alleen meisjes blij kunnen zijn. Meisjesblij.
Weet zij veel, hoe haar stad zal groeien en bloeien. Kijk, Cecile, kijk naar de foto. Naar de spits die opdoemt, vaag achter het hoofd van je jonge held. Het is de toren van het station op het Zand, het station dat straks tegen de vlakte gaat. Ooit komt op die plek een kelder vol auto’s. Want de trein en de tram, ze zullen het afleggen tegen koning auto. Tegen de illusie van vrijheid, met z’n allen in de file. En dat achter jou, achter de gevels, het college zal ingeruild worden voor een winkelwijk, dat ook. In de straat waar je wuift naar de jongen op zijn tank zullen de tramsporen verdwijnen. De kasseien niet, die blijven. En toeristen, die komen.
De jonge Canadees? Hij keert weer naar zijn thuis, zal zijn ouders opvolgen op hun farm bij Lake Manitoba. Je ziet hem nooit terug, maar da’s niet erg. Want verderop in de straat staat Herman, ook hij wuift naar de optocht. Je kent hem nog niet, de knaap die je hart zal veroveren. Het zal jullie voor de wind gaan en jullie zoontje zal Dany heten, je vindt dat een schone naam. In die dagen kiezen veel jonge moeders Engels klinkende namen voor hun zonen, hoe zou dat komen? En of toeval bestaat? De soldaat met zijn stoere blik van toen die keer, je zal het nooit weten maar hij heet Dany.
De bevrijding van Brugge, tachtig jaar geleden, wordt herdacht in het weekend van 7 en 8 september: www.brugge.be/bevrijding
