Vlaamse Primitieven … Primitieve Vlamingen?

’t Is dat ze, wanneer ik voorbijfiets, naar mij knipoogt. Dat kunt ge moeilijk geloven, maar toch.
Langs de Dijver, naast de toegangspoort van het Groeningemuseum, prijkt een muurhoge afbeelding van Margaretha van Eyck. Eeuwen geleden deed haar echtgenoot Jan, grootmeester onder de Vlaamse Primitieven, haar dit portret cadeau. Vandaag lokt het stadsmuseum de voorbijganger met die buitenmaatse voorstelling van dat paneeltje, in ’t echt niet groter dan een krant.
Welnu, wanneer ik die avond langs de Dijver fiets, volgt Margaretha van Eyck mij met haar blik.
Heel even, ’t valt amper op. En als ik vlakbij kom, trakteert ze mij op een ondeugend knipoogje.

Even uitleggen wat gaande is. Ik ben laat op de avond op de terugweg van café De Garre in ’t Breidelstraatje. En ‘k zal het maar toegeven, na een paar huisbiertjes in dat etablissement observeer je de dingen net iets minder scherp. En neemt verbeelding het wel een keer over van helder denken. En bovendien, deze jongen herinnert zich een affiche uit zijn collectie waarop diezelfde Margaretha nadrukkelijk knipoogt. Een glaasje te veel op? Of te veel verbeelding?
En toch, ik zag zonet Margaretha van Eyck knipogen, ‘k zweer het op mijn plechtige-communie-zieltje!
Dus trek ik mijn remmen dicht, stap van mijn tweewieler en kijk achterom.
Op de stoep bij de toegangspoort van het museum staat een vrouw. Ze is klein van gestalte, maar dat doet niets af van haar kokette voorkomen. Nu ben ik allerminst de meest attente om dames te complementeren omtrent kledij en dergelijke, maar haar warmrode, wollen gewaad met de pelsen kraag maakt indruk. En haar hoofdtooi, het hoornkapsel en de wijd gedrapeerde hoofddoek laten er geen twijfel over bestaan. Vanavond word ik lachend begroet door de eega van Jan van Eyck.
We belanden in ’t Brugs Beertje, zij en ik. Ze zet graag een stapje in de wereld, zegt ze. En wat doet een mens op zo’n plek? We proeven er een paar Brugse biertjes. Ik vertel over de affiche waarop ze knipoogt. Heeft zij daar moeite mee, dat we grappen uithalen met zo’n eerbiedwaardig kunstwerk van haar man? Niet, dus. Laat komen, die maffe affiches, lang leve de leute!
Margaretha vertelt. Vertelt honderduit en bij veel van wat ze zegt zou menig historicus de wenkbrauwen fronsen. Maar als iemand weet hoe het er in haar tijd aan toe ging, is zij het wel.

Jan van Eyck was getrouwd met een levenslustig madammeke. Eentje dat het gezin draaiende hield èn de zakelijke kant van Jans carrière behartigde, zelf had hij daar geen kaas van gegeten. Maar Margaretha was ook een frivool meiske van de wereld. Vond het spijtig dat haar man geen lid was van het Schildersambacht, zijn status als hoveling van de Bourgondiërs liet dat niet toe. Bij die Brugse gilde zetten ze graag de bloemetjes buiten en Margaretha miste dat wel. Maar in de Speelmanskapel aan de Beenhouwersstraat, bij de stadsmuzikanten, kwam ze graag over de vloer. Altijd ambiance, daar!
En Jan’s klanten, hoe zat het daarmee, wil ik graag weten. Ach, die lui! De ene nog meer verwaand dan de andere, verzekert ze. Die kanunnik Joris van der Paele, ge weet wel, van dat schilderij in Groeninge. Een pilaarbijter, maar kon zijn van ouderdom verkrampte poten niet thuishouden! En dan die hertog, Filips de Goede! Pretentie in geschenkverpakking! Hoe meer centen, hoe meer pluimen op je hoed!
Ja, maar jouw Jan zat er ook warmpjes in, toch? Da’s waar, maar Jan, dat was een brave vent. Te braaf voor deze wereld, te braaf en veel te serieus! ‘k Heb het hem zo dikwijls gezegd, ge moet een keer meer de bloemetjes buitenzetten, gij!
Maar hij was de ernst in persoon, mijne Jan!

Of ze weet dat we haar levensgezel en de andere schilders van haar tijd ‘Vlaamse Primitieven’ noemen? ’t Zal wel zijn, is haar antwoord. Maar Jan kwam uit Maaseik, een stad ver buiten het Vlaanderen van toen! Mijn Jan was helemaal geen Vlaming! Trouwens, nu je ’t zegt, hertog Filips liep niet hoog op met de Vlamingen. Met deze stad al helemaal niet, ’t zat er meer dan een keer bovenarms op met Brugge. Tegen mijn man had de hertog het over ‘primitieve Vlamingen’. Dat leest ge nergens in uw geschiedenisboeken, hé!
Ik kijk haar verbaasd aan, maar zij lacht breeduit. Kom, ’t leven is te kort en te schoon om ons daar druk over te maken! Ze heeft het gelijk op haar kant en dus vraag ik aan de toog nog een afsluitertje. En sla nog even een praatje met de patron terwijl hij mijn bestelling tapt.
Ik keer mij om. Zoals ik me eerder die avond omkeerde aan de Dijver. Margaretha is weg. Zomaar. Ineens. Ik vraag bij de tafel naast die van ons of ze haar zagen vertrekken. Vertrekken? Haar? U zat hier de hele avond alleen, meneer!
Er waait een koude wind door het Kemelstraatje. Ik fiets naar huis. Maak toch nog een ommetje langs de Dijver. Tegen de grijze gevel van ’t Groeningemuseum hangt een uitvergroting van een schilderij. De wat koel ogende dame op het portret kijkt schijnbaar onverschillig voor zich uit. Zoals ze dat sinds eeuwen doet.