Brugge in Affiches … de blog

Jan Hoet had het bij het rechte eind. De kunstkenner pakte wel vaker uit met markante overwegingen, maar wat hij toen zei is mij bijgebleven. Wellicht omdat hij het die keer over iets anders had dan zijn dada, het artistieke wereldje. Gewichtig was het onderwerp wel, Jan Hoet sprak over zijn afscheid van dit bestaan. Een fel betoog, zoals je dat van de alweer acht jaar geleden overleden kunstpaus kon verwachten. Een boodschap, zo leek het, aan al wie om één of andere reden neerkijkt op kerkelijke tradities.
Als ik doodga, aldus Jan, wil ik dat ze afscheid van mij nemen in een kerk. Kerken, zo meende hij, zijn veel meer dan alleen plekken waar een gemeenschap volgens een vastgeroest stramien met geloof bezig is. Want ook los van dat godvruchtige, zag hij in de westerse cultuur het kerkgebouw als ankerpunt bij de sleutelmomenten van het leven. In dat traditionele denkpatroon komen wij keer op keer bijeen in dat ene gebouw. Bij een geboorte, bij het kiezen voor een levenspartner, en tenslotte om voorgoed afscheid te nemen. En vooral, hij zag geen enkele andere plaats die weerkerende taak op zich nemen.
Een rouwdienst in zo’n afgepoeierd uitvaartcentrum? Jan huiverde bij de gedachte.

Die lijn waarop Jan Hoet wees, vind ik tot nu toe ook terug in dat leven van mij, van bij het prille begin. ‘k Heb het van  horen zeggen, maar toch kan ik vertellen van mijn kerkbezoek in mijn eerste levensdagen. ’t Was zo’n februarimaand zoals ze er geen meer maken. Het vroor dat het kraakte en in het altijd al koele plattelandskerkje was het zo koud dat de meid van de pastoor in de sacristie het doopwater een weinig opwarmde boven een gasvuurtje. ‘Meneer pastoor, dat klein, teer boeleke gaat ge toch niet dopen met dat ijskoud water, zeker!’ Waar een bazige pastoorsmeid goed voor is.
En ergens in een stoffig fotoalbum kijkt deze jongen, in een ongemakkelijk kostuumpje, ernstig voor zich uit, hij houdt een ferm boek in zijn hand. Zijn ‘plechtige communie‘. Andermaal een ijkpunt, de kindertijd voorbij.
Ook  ’t moment waarop mijn wederhelft en ik op gewichtige toon verklaarden dat we iets serieus van plan waren, trouwen namelijk, stonden wij twee braaf vooraan in een kerk. En mochten wij op het laatste Jan Hoet’s gedachtegang doortrekken – graag nog even tijd om daarover na te denken, dank u – worden wij ook dan nog één keer in een kerkgebouw binnengebracht.
Dus ja, Hoet had een punt. Traditioneel is een kerk de plaats waar we samenkomen bij wat er in ’t leven echt toe doet. Laten wij dus samen, pleitte felle Jan, ook wie het christendom achter zich laat, onze kerken die rol laten vervullen.

Al zou ik de dag van vandaag niet graag kerkgebouw zijn. Je staat als kerk al lang niet meer in ’t midden en bovendien zijn ze met te veel. Ook in onze Brugse contreien gonzen geruchten omtrent overbodige gebedshuizen. Waar is de schone tijd, toen kerk zijn een job voor ’t leven was! Hoewel. Ook in dat verhaal bevestigt een uitzondering wel een keer de regel. Daar herinnert Brugge zich een buitengewoon spectaculair voorbeeld van.
’t Was op het eind van de jaren zeventienhonderd. In de schoolboeken staat dat die van Parijs in hun revolutiegewoel de Bastille bestormden. En als ’t stormde in de stad aan de Seine, dan stak ook hier bij ons een stevige wind op. En zo kwam het dat in Brugge de oproerkraaiers een volledige kathedraal, Sint-Donaas op de Burg, steen voor steen sloopten. Amper een handvol jaren later was de revolutie overgewaaid, gooide Napoleon het op een akkoordje met de paus, machthebbers ondereen. Maar voor Brugge kwam dat onderonsje te laat, weg was Sint-Donaas. Ondergronds kunnen we de funderingen van dat monument verkennen, een magere troost.
Vandaag zijn de verschuivingen omtrent kerken aan geen kanten te vergelijken met toen. Goddank, zeggen we dan. Maar wat nu verschuift kan ook tellen. Er ligt stilaan stof op het woord ‘kerkganger’, langs de Potterierei worden in ’t Grootseminarie al een tijd geen priesters meer opgeleid en nogal wat kerkgebouwen blijven verweesd achter.

Zo’n verlaten gebedshuis een functie toekennen, het vergt nogal wat. Verbeelding, onder meer. En centen vooral. De Jezuïetenkerk in de Vlamingstraat, jaren geleden ingepalmd door een spektakelorganisatie die er ‘historische’ banketten organiseerde voor al wie een avondje middeleeuwer wou spelen? Het is daar al sinds tijden verbazend stil.
Laatst stond in de krant dat Jan De Cock, internationaal gerenommeerd kunstenaar, straks weg gaat uit het herenhuis dat hij huurt langs de Spinolarei. Mogelijks palmt hij met zijn atelier-annex-opleidingsproject de kleine Heilige Familiekerk in ’t Bilkske in.

En het Brugse kerkenfeuilleton kent nog afleveringen. Volgt u even? In de stadsrand plant de Emmaüsparochie de bouw van … een nieuwe kerk! Een gebedshuis dat voldoet aan de behoeften van een geloofsgemeenschap in de eenentwintigste eeuw, zo ongeveer klinkt de gewichtige uitleg. Wie zijn wij om ons daarmee te moeien? Vast staat, dat in

dat plan een handvol bestaande kerken hun functie verliezen. Een paar staan straks te koop. Maar hoe dan ook, binnenkort is zo’n kerk … tijd voor een nieuw woord, ‘ex-kerk‘?
Eentje ervan, het eerder jonge Sint-Willibord, wordt ingepalmd door een nabije school.
De parochiekerk van Sint-Andries, ooit het gebedshuis van de middeleeuwse Sint-Andriesabdij, zou een invulling krijgen die verband houdt met erfgoedwerking.
Sint-Baafs, lieten wij ons vertellen, blijft als gebouw alvast overeind. De samengang van kerk en pastorie in één ontwerp uit de jaren dertig zou enige architecturale waarde hebben.

Troost u, Brugge, ’t is overal van dat en hopelijk leren we uit goede en mindere keuzes die ze elders maken. En stilaan went de gedachte. Kerken die geen kerk meer zijn? Gewoon ‘ex-kerken’.
Of wij iets meenemen van het verhaal van Jan Hoet? Dat vroeg ik mij af, toen ik een paar dagen geleden toch even schrok. In een krant las ik over de sluiting van een parochiekerkje, ergens te lande. Waar lang geleden een pastoorsmeid een kommetje water opwarmde, vooraleer een moeder haar pasgeborene zorgzaam boven de doopvont hield.

Een week of wat geleden, op de Burg in Brugge. Een plein, overrompeld door buitenmaatse vrachtwagens, er is amper doorkomen aan. Er hangt nervositeit in de lucht. Kisten worden het stadhuis binnengebracht. Gewichtig materiaal, letterlijk en figuurlijk. In de gotische zaal lopen lieden af en aan die zich ten volle bewust zijn van hun eigenwaarde. En neen, voor één keer zijn dat geen politiekers. Al is onze burgemeester in de buurt en die oogt  trots als won hij net het groot lot. En dat is geen toeval, want die van Euromillions gaan hier hun trekking organiseren. Daarvoor palmen ze ons stadhuis in. En op het moment suprême gaan ze de wekkering van onze trotse beiaard het zwijgen opleggen, hoor ik dat goed? Ja, ik hoor het goed. De trillingen van de klokken zouden het resultaat van de trekking kunnen beïnvloeden. Niets aan het toeval overgelaten, begrijpt u. Pardon? Is toeval niet de belangrijkste spelregel bij elke loterij?

Dat het team van Euromillions met de hele santeboetiek vanuit Parijs naar hier komt, daar hebben ze een goeie reden voor, vertelt de burgemeester. Hoezo?

Speel op de beurs
Misschien omdat Bruggelingen al van in de jaren stillekens heel erg bij de pinken zijn als ’t om centen gaat? Al in de middeleeuwen, de gloriejaren van onze stad, werd hier een  soort handelsbeurs gehouden. Dat was in de Vlamingstraat, vlakbij een herberg, Ter Beurze. Het woord ‘beurs’ bestaat in een heleboel talen en zou  afgeleid zijn van die naam. De kastelein van die kroeg speelde slim de rol van bemiddelaar voor kooplui die van heinde en verre langskwamen met hun beugel vol vreemde munten. Bij het begin van zo’n samenkomst werd een bel geluid om iedereen tot de orde te roepen.
U kent het hoogst markante schouwspel op Wall Street. Bij de dagelijkse aanvang van de beurs staan daar op een podium een stel pipo’s, blij als, nou ja, als wonnen ze de lotto. Gewoon omdat ze die dag aan de beurt zijn voor het luiden van de openingsbel. Klinkt daar in New York de echo van de middeleeuwse beursbel uit onze Vlamingstraat?

Koop een lotje
En wacht, we zijn er nog niet, als het over poen gaat heeft Brugge het patent op nóg een curiositeit. Wie daar meer over wil weten kan terecht op een tentoonstelling in ’t stadsarchief. Dat is op de Burg die inmiddels is bevrijd van ronkende camions. Die zijn met heel hun bazaar weer naar Parijs, het plein is weer van u en mij en de kerstboom. De kleine expositie in ’t archief gaat over … een tombola.

Tussen al hun paperassen vonden de vorsers van ’t stadsarchief een document waaruit blijkt dat in 1441 hier bij ons een kansspel doorging waaraan Jan en alleman kon deelnemen. Een truc van de stad om de stadskas te spijzen. Die kas, namelijk, was leeg. Dat was de schuld van Filips de Goede, Bourgondisch hertog. Filips had getoond dat hij, als iets hem niet zinde, lang niet zo braaf was als zijn bijnaam liet uitschijnen. Na een uit de hand gelopen conflict met Brugge legde hij de stedelingen een kanjer van een boete op en die woog jarenlang op de begroting van de stad. Met het kansspel werd de doorsnee Bruggeling over de streep gehaald om die nood te helpen lenigen. En zo gebeurde het, dat in Brugge de allereerste loterij in de westerse geschiedenis doorging. Waren we niet rijk, we waren vindingrijk!
En voilà, omdat Brugge zoveel jaren geleden voor die primeur zorgde, wilden de heren en dames van Euromillions hier een keer hun genummerde balletjes laten rollen. Om uit te maken wie honderddertig miljoen euro wint. Dat is een dertien met zeven nullen er achteraan.

Win (g)een miljoen
Deelnemen mag dan belangrijker zijn dan winnen, tot nader order blijft winnen plezanter. Bij ‘t klaverjassen, op een kwisavond in de wijkschool of bij Club of Cercle. Of in de komende dagen, chance bij één of andere kerstloting van onze Brugse neringdoeners.
Maar stel, op een ochtend ontwaakt u in het besef dat uw bankrekening gebukt gaat onder meerdere miljoenen … zijn al uw zorgen daarmee van de baan? Zonder centen fluitend de dag doorkomen lijkt me moeilijk. Moeilijker, alleszins, dan content zijn met gewoon rond komen. Of buitenmatige welstand de hemel op aarde brengt zal ik allicht nooit kunnen vertellen. Mocht het er ooit van komen, dan hou ik u op de hoogte.
In afwachting, ons moraallesje van de week: ‘Rijk ben je als je gelukkig bent, andersom valt nog te bezien …‘